Taco Stolk (1967) is conceptueel kunstenaar, docent en hoofd van de xFac, de ExtraFaculteit van de Koninklijke Academie voor Beeldende Kunst in Den Haag. Hij beweegt zich vooral in het grensgebied tussen technologie, wetenschap en kunst. Hij kwam in het nieuws vanwege zijn plan om per september 2003 aan de KABK de faculteit Genetisch Ontwerpen van start te laten gaan. Daar zouden studenten leren artistiek werk te maken met biotechnologische middelen. Het betrof een gedachte-experiment, maar de media en dierenbeschermingsorganisaties vielen over hem heen. Er meldden zich bovendien dertig studenten aan voor de opleiding, en ook de wetenschap toonde interesse.
Ik ben geïnteresseerd in de nieuwe technieken rond om biotechnologie, alleen biotechnische toepassingen zijn altijd gebaseerd op "het verbeteren van de wereld", dat zit mij alleen niet zo lekker. Heeft u daar een mening over?
Dan komen wij in beeld. Willen we dan dat de wetenschappelijke ontwikkelingen binnen de biotechnologie gerund wordt door het bedrijfsleven of economische variant of ga je kunstenaars en ontwerpers vragen voor het bedenken van toepassingen.
Dat is een retorische vraag natuurlijk . Wetenschappers denken aan de fysieke mogelijkheden, en een gemiddelde ondernemer zal natuurlijk denken aan economische mogelijkheden. Maar het gaat natuurlijk heel erg over vorm onderzoek. Wat ik denk dat in het algemeen heel belangrijk is in de maatschappij, en misschien ook wel onderschat wordt vandaag de dag, is het belang van vorm onderzoek voor het ons geborgen voelen in ons eigen leefomgeving. Er zijn heel veel nieuwe technologien heel veel nieuwe vragen, heel veel nieuwe maatschappelijke verhoudingen en ze zijn ons allemaal vreemd, daardoor zijn we er bang voor. Maar je raakt vertrouwd met iets niet alleen door het te begrijpen (dus wetenschappers die tot het diepste niveau uitleggen hoe iets in elkaar zit) maar wel wat er ongeveer gebeurd. Dat maakt het behapbaar, dat maakt dat je er vertrouwd mee voelt en dat je er niet meer bang voor bent. Zeker in dit soort prototype technologie die ons heel veel beloven en die ons heel erg op de stoel van god zetten zo als synthetische biologie of nanotechnologie nucleaire technologie. Daar moet je begrip kweken door het doen van vorm onderzoek. En vorm onderzoek is nou typisch iets waar kunstenaars en ontwerpers goed in zijn.
Taco omschrijft vorm onderzoek als een Expirimentatie op het gebied van nieuwe potentiële vormen die kunnen bestaan met de nieuwe technologie. Dat kan leiden tot nieuwe soort vormen. Er zijn twee stromingen in biokunst. (behalve dat je ze kan onderverdelen in ontwerp en autonome kunst) Heb je kunstenaars die een maatschappelijk commentaar geven op ontwikkelingen. Je hebt heel veel kunstwerken die met de ethische grenzen proberen te experimenteren ter discussie te stellen en een verhaal te vertellen hoe vreemd deze materie eigelijk is. En de andere helft en daar geloof ik eigelijk meer in qua belang. In vorm onderzoek. Wat componeer ik hier nou mee? Ik heb DNA bijvoorbeeld en ik kan daar iets mee doen, wat kan daar dan uit komen. Wat zijn de potentiële vormen die behoren bij deze technologie en materiaal.
Beta wetenschappers zijn meestal hele pragmatische mensen. Het zijn puzzelaars en die willen graag een oplossing bedenken voor een probleem. Met een visie en een passie opzoek naar een oplossing om een bestaand probleem te veranderen of een vorm van stof te verbeteren. Hoe getalenteerd en slim ook het zijn pragmatische denkers. En je hebt een kleine laag van wetenschappers die wij allemaal kennen als iconen zo als Einstein of Richard Dawkins. Die ook echt een soort langere termijn visie of groter overzicht hebben. Dat is een relatief kleine groep. Maar de meeste werken stapje voor stapje aan concrete problemen.
Welke toekomstige waarde heeft microbiologie en biotechnologie?
Ik denk dat biotechnologie en microbiologie een hele grote bijdragen kan leveren aan een duurzame productie van brandstoffen, chemicaliën en alkerijdingen die we nu uit olie halen. Dat daar een van de vervangende technieken voor olie zal zijn. Ik denk dat we meerdere dingen naast elkaar nodig hebben zo als: zonnen energie, wind energie, hydro energie, wat je in landen met bergen zowel kan gebruiken, gaat ook belangrijk worden. Ik denk niet dat het goed zal zijn als we maar op een ding focussen, maar dat zeker voor chemicaliën en brandstoffen denk ik dat micro organismes heel belangrijk kan zijn. Los wat er al gebeurd zo als medicijnen productie, therapeutische eiwitten voor ziektes. Ik denk echt dat het veld nog veel meer kan groeien en nog belangrijker kan worden.
Dit is wellicht een persoonlijke vraag waar komt uw fascinatie vandaan?
Wat ik zelf zo fantastisch vind hoe levende systemen altijd hele slimmen oplossingen verzinnen voor allerlei problemen. Als je kijkt naar de diversiteit van het leven waar de evolutie tot geleid heeft, wij kennen dan bijvoorbeeld (waar ik zelf veel mee werk) is gist dat suiker omzet in alchehol en co2, en dat is dan voor de gist zelf om te kunnen groeien. Maar dat is relatief een heel simpel voorbeeld. Er zijn andere micro-organismen die bijvoorbeeld uit rotten eieren lucht h2s samen met zuurstof genoeg energie kunnen halen om te groeien. En die echt op allerei bijzondere plekken uit de omgeving chemicaliën zien, die weer om kunnen zetten en daar energie kunnen halen om te groeien. de diversiteit en de flexibiliteit van het leven zijn echt fascinerend
Ontdekt u ook elke dag iets nieuws?
Elke dag zal een beetje te mooi zijn, maar echt continu kan het zijn dat je weer iets tegen komt, waarvan je denkt hoe is dit ooit nou zo ontstaan en hoe werkt dat. En dat gaat van micro organismes, maar eigelijk is van af kleins af aan is die fascinatie meer begonnen met dieren die we kunnen zien, zoogdieren, planten en de natuur gewoon om ons heen. En dat ontwikkelde steeds meer dat ik met micro organismes ben gaan werken. Maar die zelfde dingen zie je nog steeds op een grotere schaal plaatsvinden.
Is alles daar uit ontstaan?
Ja absoluut, daar is het leven door ontstaan en dat heef zich geëvalueerd.
Welke vorm van onderzoek, zou u een betere vorm van onderzoek vinden voor de toekomst?
Ik denk dat je als wetenschapper eigelijk vooral moet streven om niet op een vorm van onderzoek vast te pinnen maar zo flexibele mogelijk daar in te blijven en openminded en dat je open staat voor 'hee iemand anders is dit aan het doen en dat kan ik ook gebruiken. Dat is veel belangrijker dan dat ik denk 'dit is de enige manier' hoe je zo iets kan doen. Dus ik zou juist vooral niet die vorm willen kiezen maar vooral willen stellen om openminded te blijven.
En dat is eigelijk ook een vorm van creativiteit?
Ja zeker, dat is essentieel. Om het creative proces gaande te houden. Als je alleen nog maar focust op een ding en niet meer de rest om je heen ziet. Dan verdwijnt uiteindelijk je creativiteit totaal als je dat te lang doet.
Kijkt u ook op elk moment van de dag mee bezig naar kleine dingen die inspirerend kunnen zijn?
Oh absoluut, daar kan ik zo nog wel wat voorbeelden op geven. Ik zou willen dat ik er op elk moment van de dag mee bezig kon zijn. Je hebt helaas veel te veel management dingen en andere dingen die continu terug komen om er volledig mee bezig te kunnen zijn.
Een voorbeeld is dat, is inmiddels 7 a 8 jaar geleden denk ik. Waren we college aan het geven voor tweedejaars studenten en daar waren we over de bacterie Escherichia coli (een darm bacterie die ook in de mens zit) College aan het geven over het metabolisme van het organisme in elkaar zit, en terwijl we daar college stonden te geven, zagen we een bepaalde metaboleroute voorkomen waarbij we dachten 'hee als we nou die in bakkersgist zouden kunnen zetten, dan zouden we de productie van alcohol met 6% kunnen verbeteren' En 6% lijkt misschien niet veel, maar dat is minstens een a twee keer de windmarge van het hele alcohol proces. Dus dat is een enorme verbetering. Dus echt geïnspireerd tijdens het onderwijs geven waarbij je dingen combineert.
Heel vaak gebeurd het ook in het dialoog dat je met een paar mensen hebt over een onderwerp. Waarbij de een een idee heeft, en iemand anders het idee verbeterd en dan gaat het weer terug. Levert dat ook een hele belangrijke bijdragen. Het zijn juist kleine dingen die je tegen komt ergens, en op basis van wat je al weet, waar je al ervaring mee hebt dat je daar een link in combinaties mee maakt.
Het is grappig dat u dat verteld, want dat herken ik ook in mijn vakgebied, dan natuurlijk op een heel ander niveau, maar dat de beste ideeën eigelijk bij mij altijd voortkomen op het moment dat ik er met iemand over praat, of op het moment dat ik er niet mee bezig ben. En natuurlijk ontstaan er ook dingen als je er mee bezig bent omdat je daar dan heel erg bewust mee bezig bent.
Ja, dat is moeilijk af te dwingen. Onze studenten vragen altijd 'waarom moet ik dit allemaal leren? Ik kan het toch ook op internet opzoeken' Maar je kan pas echt creatief zijn, als je ook een voldoende grote basis hebt om dingen in te laten vallen. Dat moment van 'Aha' dat zit zo, waar je tegen aan loopt. Dat werkt beter als je een basiskennis hebt waar in je omheen veel kan combineren en kan doen. Dat vind ik voor als nog heel erg belangrijk.
Ja dat klopt, het zijn allemaal dingen die je in je achterhoofd opslaat en waardoor het op een moment een connectie maakt met iets anders en dan ontstaat er iets.
Als het alleen in google zit en niet in je achterhoofd, dan kan jij die connectie niet maken.
Hoe zou u het creatieve proces omschrijven binnen uw vakgebied?
Ja, dat is echt heel erg moeilijk te omschrijven. Het wisselt zo ontzettend. De ene keer heb je een probleem en ga je echt de literatuur in om te kijken of je een oplossing kan vinden, dat is dan iets meer gefocust. De andere keer ontstaat dat in een gesprek met iemand en dat je iets tegen komt. En een andere keer is het gewoon dat je iets heel anders aan het doen bent en in een keer iets ziet gebeuren, en denkt 'wacht dat is de oplossing daarvan' De tweede optie daarvan dat je in een gesprek iets tegen komt kan ik een voorbeeld noemen, mijn collega Jack Pronk, die was 12 jaar geleden in Nijmegen op bezoek en daar waren ze bezig met anaërobe schimmels die ze uit olifanten mest gehaald hadden, daar ontdekte ze een gen, en dat gen zou potentieel er voor kunnen zorgen dat we met bakkers gist ethanol konden maken uit bijvoorbeeld landbouw afval stoffen. Daar hadden al 30 jaar mensen aan gewerkt en die kregen dat nooit voor elkaar, tot dat mijn collega dat gen toevallig ontdekte. Toevallig omdat hij in Nijmegen was, vervolgens hebben wij dat gen samen laten werken met gist en inmiddels draaien er twee grote fabrieken een in Amerika en een in Brazilië op een gist met dat gen er in. Daar loop je tegen aan. Je moet wel de kennis hebben waarmee je kan zien wat relevant is, en kan zien dat kan ik toepassen.
Ontstaan er ook toepassingen waar u in eerste instantie niet mee bezig bent? Of bedenkt u van te voren wat u wilt bereiken om vervolgens het onderzoek daar op aan te laten sluiten?
Beiden. Het onderzoek wat wij doen is meestal fundamenteel onderzoek. Maar het is altijd geïnspireerd op problemen in de industriële praktijk. Dus we denken wel altijd echt na over hoe moet uiteindelijk een micro-organismen functioneren in de industrie, welke problemen hebben ze in de industrie, wat willen we oplossen, maar je komt ook wel een achter iets heel nieuws. Wat vervolgens ook diverse toepassingen kan hebben. Het kan ook zijn dat je iets in een project bedenkt wat vervolgens ook in andere projecten een oplossing kan geven. Het gebeurd absoluut maar het is wel moeilijk om daar direct een voorbeeld bij te halen. Maar zeker dat het gebeurd.
Bent u bekend met Bio DIY engineering, zo ja: wat vind u hiervan en hoe omschrijft u de waarde hiervan voor de toekomst?
Waar ik de meest directe bijdragen zie is als een soort voorlichting, dat een grotere hoeveelheid mensen bekend wordt met biologie en wat daar mee kan. Ik maak me wel zorgen over de regels. Het moet wel netjes ingebed blijven in de wetgeving. Hoe we met dat soort dingen om willen gaan. Als iedereen echt maar alles gaat doen zonder goed door te hebben wat het kan doen. Er zijn terecht echt hele sterke wetten over wat je mag doen met genetische gemodificeerde modificatie van micro-organismen. Je moet gewoon binnen die wettelijke kaders blijven en dat moet wel goed gewaarborgd blijven. En eigelijk mogen sommige dingen pas als je daar een goede training in hebt gevolgd. In Amerika zijn plekken waar je op een zondagmiddag kan binnen lopen en wat experimenten in de synthetische biologie kan doen. De positieven kant is dat iederen kan zien wat er mee kan gebeuren en eigelijk is dat de beste manier op mensen te laten zien waarom iets mooi en krachtig is en waarom je daar niet bang voor hoeft te zijn. Maar tegelijkertijd vind ik wel dat je moet opletten dat alles gebeurd binnen de afspraken die we met z'n allen hebben in de wed gemaakt hebben.
Vind je dat de wetgeving in Nederland daar goed mee om gaat?
De wetgeving voor genetisch gemodificeerde micro organismes is heel duidelijk. En die wordt ook continu geëvalueerd en evalueert, er wordt continu aangepast waar het nodig is. Er is op dit moment net een nieuwe richtlijn door de overheid gegeven. En het is gewoon goed dat daar hele duidelijke afspraken over gemaakt worden. Ik heb daar geen problemen mee.
In 2003 is in de academie een fictieve opleiding genetisch ontwerpen gepresenteerd, dit is in 2003 door de dierenbescherming verkeerd opgevangen terwijl de wetenschap enthiosaste geluiden lied horen. Dat was in 2003, nu zijn er dingen veranderd. Wat vind u van kunstenaars of ontwerpers die zich bezig houden met biotechnologie en genetisch gemodificeerde micro organismes?
Interessante vraag. Het blijft een lange tijd stil. En dan antwoord hij met een glimlach: Misschien dat ik daar geen extreem positieven of negatieven mening over heb.
(nog bezig met uitwerken)