Het theater in ons hoofd

In het brein voltrekken zich fysieke, lichamelijke processen, zoals elektrische en chemische verschijnselen, maar ook mentale processen, processen die te maken hebben met onze gevoelens, ons denken, onze wil. Deze twee typen processen zijn als het ware een twee-eenheid: samen maken ze het individu tot wat het is. Hersenen en hersenonderzoek komen meer en meer in belangstelling. En terecht! De hersenen bepalen immers ons bestaan als individu. Dit zet vele kunstenaars aan het denken en laten zich inspireren door dit ingewikkelde brein. Dit hoofdstuk zou ik willen wijden aan een Amsterdamse veelzijdig beeldende kunstenaar, Cornel Bierens. Hij beschikt over een technisch vernuft, is uiterst exact ingesteld, heeft oog voor de kleinste details en geeft zijn werk steeds weer nieuwe dimensies, letterlijk en figuurlijk. Achter elk stukje schuilt weer een ander, onder elke kunstlaagje zit er nog een. Cornel heeft een zeer indrukwekkende video-installatie gemaakt met betrekking tot het brein.

4.1 Het brein is een illusie

Afbeelding 1: Rechter hersenhelft, bestaande uit de ‘Trompe L’oeil’ kunst

De linker hersenhelft (afb. 2) is samengesteld uit details van foto’s die door satellieten van de aarden zijn genomen. Satellietfoto’s worden van zo’n grote hoogte genomen, dat alles wat herkenbaar is en volume heeft onherkenbaar en plat wordt. Bergen, rivieren, oerwouden en zeeën worden vlakken in een abstracte compositie. De linkerhersenhelft bestaat dus uit satellietfoto’s die tweedimensionaal maken, maar die driedimensionaal zijn.

Afbeelding 2: Linker hersenhelft, bestaande uit satellietfoto’s die abstracte vormen laten zien

4.2 Het gebruik van handelingen bij een verbeelding

Elk hersengebied heeft, net zoals in de anatomie boeken Latijnse namen hebben, een letter aangeduid gekregen (afb. 3). Wie in de video-installatie van links naar rechts leest, en van boven naar onder, ontcijfert twee ironische spreuken. De eenenvijftig gebieden van de rechterhersenhelft wordt elk aangeduid met een letter, die alle tezamen de zijn vormen: ‘You need someone else’s derangeert for your own refreshment’. Cornel Bierens zei hierover:

‘Deze spreuk is van toepassing op de trompe l’keil kunst, die de kijker immers op het verkeerde spoor zet van de derde dimensie, en mede daaraan zijn verkwikkende werking heeft’.

Ook de veertig gebieden van de linker hersenhelft worden elk aangeduid door een letter. Samen vormen zij de zin: ‘The more ignorant you are, the happier you will be’. Cornel Bierens zei hierover:

‘Deze spreuk kan worden beschouwd als een speels commentaar op de wetenschap, die in de vorm van satellietfoto’s zo’n grote bijdrage heeft geleverd aan ‘mijn’ linker hersenhelft’. ‘De twee spreuken die ‘mijn’ hersenhelften omkransen zijn parafrasen van zinnen uit de ‘Lof der Zotheid’ van de humanist Erasmus. Ik las de Engelse versie van het boek waarin de volgende zinnen voorkomen: ‘For ignorance provides the happiest life’ en ‘The nicest thing of all is that you have someone else’s madness to thank for your enjoyment’. Die inspireerden mij en daar maakte ik nieuwe spreuken van, die elk precies uit zestien verschillende letters samengesteld zijn’.

Afbeelding 3: Linker en rechter hersenhelf met de aangeduide letters per gebied.

Op afbeelding 4 zie je een mooi voorbeeld hoe Cornel zijn letters heeft weergegeven op verfpanelen. Zo kon hij zie hoeveel en waar die letter(s) gepositioneerd is/zijn. Linksonder de verfpaneel staat de letter weerge-geven. Zo heeft hij de letter t (linksonder) twee keer gebruikt in zijn installatie van linker hersenhelft. Een machtig mooie schets waar ik gek genoeg uren naar zou kunnen kijken.

Afbeelding 4: Lettergebieden op de verfpanelen weergegeven

4.3 Een anamorfose

In de ruime tentoonstellingszaal hangen kris-ras en onoverzichtelijk grote en kleine beschilderde panelen met de zeer mooie kleurschakeringen , die op het oog tezamen geen enkele samenhang hebben. Die panel zijn echter fragmenten van de hersenhelften (afb. 1 en 2). Die borden vormen wel degelijk één geheel, omdat ze een onderdeel zijn van een anamorfose . Een letterlijke terugvormingen, van het Griekse aan (= terug) en morphe (=vorm). Eigenlijk is het dus een optische illusie. Het totaalbeeld van elk hersenhelft kun je slechts uit één invalshoek bekijken. Vanaf alle andere punten in de tentoonstellingsruimte ontbreekt deze eenheid (afb. 5 en 6). Cornel Bierens:

‘De beide hersenhelften in dit kunstwerk zijn allebei slechts vanuit één punt als totaalbeeld waarneembaar. Op die twee punten in de zaal zijn videocamera’s geïnstalleerd die de hersenen permanent als een geheel zien. Zodra die punten worden verlaten, worden de hersenen onsamenhangend. Ze ‘lossen op’ in een tentoonstelling van 2 x 16 = 32 losse collages. Elk hersenhelft bestaat uit zestien panelen)’.

Afbeelding 5: Tentoonstellingsruimte van de rechter hersenhelft

Afbeelding 6: Tentoonstellingsruimte van de linker hersenhelft

Hoe je het ook bekijkt, dit kunstwerk, ‘De Hersenen volgens Cornel Bierens’ is een absolute inspiratiebron. Want de anamorfose vereist de hoogste breinkunsten. In de tijd van de Barok werd deze uitgekiende techniek alleen door schilders gebruikt, die meesters waren in de kunst van het bedriegen. Die de geometrische perspectiefregels zo goed kende, dat zij ze konden toepassen om goed gelijkende afbeeldingen te vervormen. En terug te krijgen, wanneer een toeschouwer een simpele handeling verrichtte.