Een scriptie onderwerp kiezen is niet makkelijk, eigenlijk is alles beschikbaar en zijn er te veel keuzes. Als ik in mijn leven één ding uit zou mogen kiezen, dan zou ik ervoor kiezen om gewichtloos te mogen zijn. Ik denk dat iedereen er zich in zal kunnen herkennen.
Ik kan mij niet meer herinneren dat ik, zoals zovele kinderen, de droom had om gewichtloos te zijn. Ik wilde eerst profvoetballer worden, ik had dromen waarbij ik gewoon met beide benen op de grond stond. De droom om gewichtloos te worden kwam pas later. In mijn scriptie ga ik op zoek naar de uitdrukking van en het oproepen van gewichtloosheid. Het thema bevat zoveel facetten die passen bij mijn eigen werk, dat ik er alleen maar gelukkig van kan worden. Mijn onderzoeksvraag luidt als volgt:

Hoe kan gewichtloosheid worden ervaren door middel van ontwerp?

Je zet een stap over de drempel waarachter de grond onder je voeten plaats maakt voor een spannende leegte. Je valt, je hebt het gevoel te zweven. Voor even lijk je helemaal bewegingsloos. Het mooie van vallen is dat je de controle verliest. Een vrije val is geen sprong, een sprong kent een andere dynamiek. Bij een vrije val is er geen opbouw, maar verlies je de spanning in één keer. Boven en onder is niet meer te bepalen, en wij raken gedesoriënteerd. Het lijkt alsof alles om je heen met je mee valt, de grond/aarde is voor even niet meer belangrijk. Op dat moment lijkt het alsof de tijd stilstaat en de wereld om je heen bevroren is. Als de tijd dan wel weer verder tikt, lijkt haar temp totaal verschillend dan je van haar kent.

Wanneer je zweeft verlaat je voor even de constante druk en haast in de realiteit. Belangrijke dingen op de grond zijn in de lucht niet meer belangrijk. Het verdwijnen van de horizon zorgt er voor dat wij niet meer weten wat onder of boven is, of we vooruitgaan of stilstaan.

Indien een slinger van hier naar
daar beweegt
verhoudt hij zich met zijn omgeving
die stil staat,
maar ook met zichzelf
die voortdurend beweegt.

— Dick Raaijmakers ¹ - Plaats ²

Een vrije val kan enkele seconden duren, wanneer je van enorme hoogte 1. Raaijmakers, Dick (1985), De Methode . Eindhoven: Onomatopee(herdruk). 2 & 3. Dick Raaijmakers (Maastricht 1930 – 2013), was een Nederlands componist, theatermaker en theoreticus. De Methode (1985) is een boek vol gedichten over vormen,waarnemen en beweging. springt een aantal seconden langer. Ik kan een vrije val enkel beschrijven van een herinnering aan vroeger, waarbij ik van een duikplank ben gesprongen. Wanneer je zo’n sprong maakt, val je meestal loodrecht naar beneden. Voor en tijdens het springen neem je dus een houding aan zo recht als een perfect getrokken lijn van boven naar beneden. Dit is een gecontroleerde val en niet helemaal vergelijkbaar met het effect van een val van enorme hoogte, maar ondanks dat wordt je je met zo’n val al bewust van iets wat oneindig lijkt te kunnen duren maar toch zo klaar is. Wanneer je van de duikplank af wilt springen kijk je eerst het diepe in, maar wanneer je daadwerkelijk springt kijk je meestal niet naar beneden. Ik kan hier enkel voor mijzelf spreken en ik heb hier geen wetenschappelijke verklaring voor, maar ik vind het zelf een mooie gedachte dat wij het moment van vallen proberen te rekken. Wanneer je het eindpunt niet ziet komt deze onverwachts, dit geeft ook een grotere kick. Het mooie van het moment is dat de wereld daadwerkelijk stil lijkt te staan. Geluid wordt gedempt en bewegingen van anderen lijken relatief stil te staan in vergelijking met de snelheid die jijzelf maakt. Het is toch bijzonder dat je op deze manier het gewicht niet enkel van jezelf afneemt maar ook van de ruimte om je heen?

Het blijft iets onnatuurlijks om het diepe in te springen, veel mensen hebben last van hoogtevrees en de rest kijkt maar een keer over de rand voor hij de sprong waagt. Ik kan het mij niet voorstellen dat er mensen zijn die zonder te kijken de sprong nemen. Het zou wel echt de ultieme vrije val zijn, waarbij grenzen verlegt worden en waar je echt losraakt van de oriëntatie van je omgeving. Wij zijn er op ingesteld om te bewegen van a naar b, we hebben vaak een eind station in ons hoofd. Ik vind de duikplank een fascinerend object omdat je hier fysiek boven jezelf lijkt uit te stijgen. Wanneer je lijnrecht naar beneden springt, spring je toch altijd eerst omhoog. In feite vlieg je op dat moment een milliseconde en ben je op dat punt gewichtloos. Doordat je omhoog springt maar naar beneden valt raak je al gauw je oriëntatie kwijt. Het duurt zo ontzettend kort dat je het plezierige gevoel van vallen enkel ervaart als je tenen bijna in het water komen. Je wilt de val eigenlijk zo lang mogelijk rekken en daarmee de tijd, maar je wordt tegengehouden door de grond. In feite zou de val oneindig kunnen zijn. Het water vertoont geen verzet wanneer je er in komt. Evenals de lucht, het zou wat zijn dat wanneer je uit een vliegtuig springt en je halverwege blijft zweven in de lucht. Wanneer je de bodem raakt zetten je voeten zich automatisch af om een vlucht naar boven te maken. Ik vind dit zelf altijd een gaaf moment, omdat je met deze ene aanraking ineens meters omhoog kunt raken zonder te bewegen. Op dat punt voel je je gewichtloos en dat stopt wanneer je je hoofd weer boven water steekt. Het water heeft veel overeenkomsten met de lucht. In het water ben je in staat tot acrobatiek terwijl je op de grond nog geen handstand kunt maken. Het punt waarop je je afzet vorm je weer een lijn, meestal diagonaal naar boven. Hiermee kom je dichterbij de beweging van de vogel.

De lijn is het stilstaande
niet zelf bewegende beeld
van alle door het lichaam
gepasseerde plaatsen.
De lijn bewaart de plaatsen.
Zij is een opsomming daarvan.

— Dick Raaijmakers - Plaats ³

De lucht is het absolute niets, verscholen achter de wolken. Deze 4. Gilles Deleuze (Parijs, 1925 - 1995) was een Franse filosoof en een belangrijk figuur in het postmodernisme. Deleuze, Gilles(1968), Difference and Repetition, Reille: Presse Universitaires de France 5. Völter, Helmut en Beyer, Marcel (2011), Wolkenstudien. Leipzig: Spector Books 6. Masanao Abe (1891–1966) was een Japanse meteoroloog en fotograaf. Verantwoordelijk voor het beeldmateriaal van Wolkenstudien. wolken stralen een bepaalde vrijheid uit. Naast dat is het ook de plek waar mythische figuren zoals goden en draken zich bevinden. Wolken zijn dynamisch en niet te grijpen. Wanneer je te dichtbij komt zie je niets, maar wanneer de afstand te groot is lijkt er ook niets te zijn. Het kan dagenlang blijven hangen of rond zweven. Een wolk wordt gevormd door onderkoelde waterdruppeltjes of ijskristallen. Een waterwolk ontstaat doordat waterdamp wordt gecondenseerd in verzadigde lucht. Wij kijken allemaal weleens naar de wolken, meestal zoeken wij dan naar herkenbare vormen. Wolken maken dat de lucht zichtbaar wordt voor ons. Wanneer je de wolken op een platte foto bekijkt, liggen deze witte wolken op een iets donkere blauwe of grijze achtergrond. De wolken geven hiermee vorm aan de lucht. Wolken zweven, komen samen en veranderen continue van vorm. Wolken onthullen de vochtigheid van de lucht. Wolken vervormen bijvoorbeeld wanneer de temperatuur of de hoogte verandert. Deze verandering is enkel te zien wanneer zij bewegen. Ik vind het een enorm mooie gelaagdheid dat de lucht wordt gevormd door de wolken. De wolken maken iets wat eerst als onzichtbaar werd gezien plotseling zichtbaar. Hiermee kunnen wolken zich ook als dekmantel voordoen.

“Everything which happens and everything which appears is correlated with orders of differences: differences of level, temperature, pressure, tension, potential, difference of intensity.”

—Gilles Deleuze, Difference and Repetition ⁴

Dit citaat van Gilles Deleuze vind ik prachtig, omdat het op meerdere manieren kan worden geïnterpreteerd. Het kan worden toegepast op verschillen binnen de samenleving, maar heeft ook erg veel betrekking op de wolken. Wolken ontstaan immers door de verschillen van deze opsomming. De combinatie van de intensiteit en druk is prachtig om te vertalen naar gewicht en lichtheid.

In het boek The Movement of Clouds around Mount Fuji ⁵ staan verschillende studies van wolken. Ik vind dit belangrijk om uit te lichten, omdat gewichtloosheid hand in hand gaat met wolken en de beweging daarvan. Masanao Abe ⁶ (1891–1966), een Japanse meteoroloog en fotograaf, heeft verschillende studies gedaan naar de transitie van een wolk. Hij heeft eerst meerdere foto’s gemaakt, waarna hij deze opsplitste in fases. De foto’s hielpen hem om de positie van individuele onderdelen van de wolk te bepalen. Zo kwam hij er bijvoorbeeld achter dat een wolk een diamater heeft van ongeveer een kilometer, en zich iedere acht minuten verandert. Dit komt mede door de windrichting en de omgeving. Wanneer er zich bijvoorbeeld bergen op tien kilometer afstand bevinden, beïnvloedt dat de beweging en verandering. Ik vind de systematische tekeningen fascinerend, omdat hierin de wolk plat en statisch is afgebeeld waardoor je een inzicht krijgt in het ritme van de wolken. Deze transities kunnen heel belangrijk zijn wanneer je gewichtloosheid wilt vertalen in vorm en beweging.

Gaston Bachelard ⁷ beschrijft in 7. Gaston Bachelard (Parijs, 1884 – 1962) was een Franse filosoof en schrijver. Hij hield zich bezig met poëzie en wetenschapsfilosofie. Hij hield zich o.a. bezig met de relativiteit theorie. 8. Bachelard, Gaston (1988). Air and Dreams: An Essay on the Imagination of Movement. Dallas: Dallas Institute of Humanities and Culture. 9. In het essay Anima 11.8 beschrijft Aristoteles de perceptie van geluiden en hoe wij deze tot ons nemen. zijn boek Air and Dreams(1988)⁸ de lucht als aspiratie, het uitmuntende en het verlangen. Naast de dynamische beelden die Bachelard beschrijft is de lucht ook een drager van geluid, iets wat niet zichtbaar is. Een karaktereigenschap van geluid is dat het zich kan uitzetten en kan verbuigen. Dit zelfde geldt voor de wolken, deze kunnen zichzelf ook uitzetten en verbuigen naar aanleiding van druk, temperatuur enzovoort. Wanneer geluiden worden verbogen ontstaat er een nieuwe melodie. Wanneer geluid systematisch wordt toegepast noemen wij dit muziek, de lucht is dus onze drager van de muziek.

Aristoteles beschrijft in de Anima, II.8⁹ verschillende facetten die nodig zijn voor het ontstaan van geluid. ‘De lucht moet worden geslagen, een plotselinge harde klap, wanneer de zweep zijn slag heeft gemaakt moet de lucht zich verspreiden. Er moet minimaal een vorm van pathos zijn om de echo’s te laten doordringen.’ De herhaling van echo’s kan een muziekstuk vormen. De klanken in de lucht zijn altijd ondergeschikt aan verschillende krachten voordat deze zich openbaart.

Het lineair perspectief is een systeem wat wordt ingezet om perspectief 10. Steyerl, Hito (2011), “In Free Fall: A Thought Experiment on Vertical Perspective” te schilderen in de kunst. Het platte vlak, het doek of papier, moet diepte krijgen door het standpunt van de waarnemer aan te nemen. Parallellen lijnen vormen de diepte op het papier, door te verdwijnen bij het verdwijnpunt.

Het lineair perspectief is gebaseerd op uitsluitingen en verschillende ontkenningen. Zo wordt de kromming van de aarde altijd genegeerd en wordt de horizon opgevat als een abstract vlakke lijn waarbij de twee punten een horizontaal vlak verbeelden. ¹⁰ De horizon is haast een plat begrip geworden. Een lineair perspectief is gebaseerd op abstractie en komt niet over een met ons persoonlijke perceptie. Dit perspectief creëert de illusie van een natuurlijke blik op de buitenwereld. Het Latijnse woord perspectiva betekent letterlijk: te doorzien. Het lineaire perspectief creëert niet enkel de ruimte, maar ook de lineaire tijd. In feite zorgt de horizon ervoor dat wij ons bewegen in de ruimte en in de tijd. Wij kunnen locaties naderen, maar ook verlaten. Walter Benjamin heeft ooit gezegd dat de tijd net zo leeg kan zijn als de tijd. Het oog is haast getraind om op zoek te gaan naar een verdwijnpunt, namelijk de horizon. Dit verdwijnpunt zorgt ervoor dat wij fysiek een positie kunnen innemen. Het perspectief kan ook worden ingezet om de kijker op het verkeerde been te zetten. Wanneer je afwijkt van het lineair perspectief kun je bijvoorbeeld spelen met de grond onder je voeten, enzovoort.

In de schilderkunst is de horizon uiteraard heel erg belangrijk. In de 11. Joseph Mallord William Turner, (Londen, 1775 – 1851) was een Engelse landschapsschilder die bekend stond om zijn romantische kunst. Hij staat bekend om zijn olieverf schilderijen, maar beheerst de aquarel ook. Hij wordt ook weleens ‘de schilder van het licht’ genoemd. kleuterklas wordt al geleerd hoe een lijnperspectief werkt. Kinderen beginnen vaak met een tekening door een horizontale lijn trekken in het midden van de pagina om er vervolgens mensen en bomen op te zetten. Toch kwam er geleidelijk aan een verandering met betrekking tot het lineair perspectief.. Deze verandering begon in de negentiende eeuw binnen de schilderkunst. Het werk van J. M. W. Turner ¹¹ heeft aan deze verandering bijgedragen. Turner was een van de eerste kunstenaars die abstractie aanbracht in de landschapsschilderkunst Hiervoor werden landschappen haast enkel gedetailleerd geschilderd, deze berustten enkel op de ‘waarheid’ en het realistische plaatje. Turner bracht de emotie van een situatie terug in zijn schilderijen doormiddel van verschillende technieken. Met deze techniek kom je even los van de werkelijkheid.

Het schilderij Rain, Steam, and Speed—The Great Western Railway (1844), van Turner is een goed voorbeeld waarbij het weglaten van een verdwijnpunt de tijd en ruimte van het schilderij beïnvloedt. Voor dit schilderij heeft Turner negen minuten lang zijn hoofd uit het raam van een trein gestoken. De toeschouwer krijgt bij dit schilderij het gevoel in de lucht te zweven. Dit komt omdat er geen duidelijk beeld is van het verleden en de toekomst. Door het ontbreken van een verdwijnpunt ontbreekt eigenlijk ook het eindstation van de rit. Mede hierdoor blijft de toeschouwer hangen in de lucht, waardoor je als toeschouwer zelf ook het gevoel krijgt dat je uit het raam hangt. Dit is een vorm van gewichtloosheid, omdat het een punt is waarbij er geen richting wordt aangegeven. Dit gevoel wordt versterkt door de afwezigheid van de grond.

Turner zijn studies zijn ook erg inspirerend als het gaat om het overbrengen van gewichtloosheid en het spelen met de horizon. In zijn studies schetst hij wolken die een emotie uitdrukken. In deze schetsen is er ook geen duidelijk verdwijnpunt. Ze brengen mij haast in een surrealistische roes, waarbij de tijd even stil staat. Het zijn allemaal schetsen van landschappen, waarbij er haast geen verschil is aangebracht in de grond en in de lucht. Beide zijn even dromerig en wazig geschilderd. Mede doordat de grond niet zo stabiel voelt zoals wij deze kennen ontstaat er het gevoel dat je zweeft.

Gewichtloosheid is een toestand waarin een voorwerp geen gewicht ervaart, omdat dat voorwerp geen ophanging of ondersteuning heeft in die specifieke toestand. Dit is het geval tijdens een vrije val, dat wil zeggen wanneer op het voorwerp geen enkele kracht wordt uitgeoefend, behalve de zwaartekracht.

— Wikipedia Encyclopedie ¹²

Gewichtloosheid is een nieuwe omgeving waar wij, de mens, eigenlijk 12. Wikipedia, de vrije encyclopedie 13. Galileo Galileï was een Italiaans natuurkundige en sterrenkundige. (Pisa, 1564 – 1642) niet kunnen zijn. Gewichtloosheid is voor ons meer een fantasie wat een prettig gevoel opwekt. De echte gewichtloosheid en zijn vrijheid is gevaarlijk voor ons als mens, wij kunnen dit gebied niet met ons naakte lichaam betreden. Wij kunnen ons wel beschermen met onze technologie zoals een ruimteschip en een ruimtepak. Met een paraboolvlucht kan gewichtloosheid bereikt worden. Deze vluchten worden gemaakt met zogeheten zero-gravity planes, deze dragen de bijnaam Weightless Wonders. Deze vluchten zijn opgezet door de NASA Reduced Gravity Research Program. Degene die zo’n zero-gravity vlucht hebben meegemaakt gebruiken zelf de bijnaam “vomit comet”.

Bij een zogeheten zero-gravity paraboolvlucht volgt het vliegtuig een parabolisch pad, waarbij de versnelling van het vliegtuig gelijk is aan de zwaartekrachtversnelling (dezelfde grootte en richting). Dit geldt ook voor een kogelbaan zonder luchtweerstand, zogezegd een kogel in vrije val. De luchtweerstand wordt door de motoren van het vliegtuig gecompenseerd. Een persoon in het vliegtuig ondervindt dezelfde zwaartekrachtversnelling. Als gevolg daarvan staat de mens ten opzichte van het vliegtuig stil. Het zweeft, en de zwaartekracht wordt vergeten. In eerste instantie vliegt het vliegtuig 45° steil omhoog. Zodra het pad minder steil wordt, wordt de gewichtloosheid bereikt. Dit kan tot 30° worden volgehouden.

In de afbeelding is goed te zien hoe gewichtloosheid wordt bereikt doormiddel van een paraboolvlucht. Een vergelijking die wij, gewone stervelingen, kunnen maken is het trampoline springen. Op het hoogtepunt ben je voor even gewichtloos, en is je snelheid 0, voordat je weer naar beneden gaat. Gewichtloosheid is altijd het hoogtepunt en omslagpunt van een curve. Op dat moment lijkt de tijd voor even stil te staan.

De Italiaanse geleerde Galileo Galilei¹³ ontdekte dat alle voorwerpen, zwaar of licht, groot of klein, even snel naar beneden vallen. Hiervoor dacht men dat zware dingen sneller zouden vallen dan lichte voorwerpen. Dat een veer langzamer valt dan een kogel heeft te maken met de weerstand die de lucht aan de voorwerpen biedt. In het luchtledige vallen ze wel even snel.

De Franse kunstenaar Yves Klein ¹⁴ (1928-1962) heeft ook een poging gedaan 14. Yves Klein (1928-1962) was een Franse kunstenaar. Hij stond bekend als de Franse monochromist. De term Yves Klein blauw stamt af van zijn monochrome werken waarin de kleur blauw centraal stond. om de zwaartekracht te slim af te zijn. Hij liet zich vanaf de dakgoot zo naar beneden vallen. Het was 'een sprong in het ijle' - le saut dans le vide. Deze poging spreekt heel erg tot de verbeelding, omdat wij ons kunnen identificeren met Yves Klein. Klein zag deze leegte als een nieuwe realiteit. Met deze sprong verloste hij zichzelf van het gewicht wat hij normaal gesproken meedraagt. Dit beeld vind ik om twee redenen sterk. Het eerste is dat wij allemaal weten hoe dit af zal lopen. Het tweede is dat de foto een stilstaand moment is van een vliegende beweging. Waardoor het vliegen toch in een klik is vastgelegd. Deze foto is uiteindelijk ontstaan door twee verschillende foto’s te schieten. Op de eerste foto sprong Klein daadwerkelijk van de muur maar landde hij op zachte kussens. De tweede foto was enkel van de omgeving.

Bas Jan Ader ¹⁵ is voor mij een De Franse kunstenaar Yves Klein (1928-1962) heeft ook een poging gedaan 15. Bas Jan Ader (1942 - ?) was een Nederlands conceptuele kunstenaar. Plotseling verdwenen van de aardbodem. enorme inspiratie binnen dit onderzoek. Ik maakte een paar jaar geleden kennis met zijn werk en het werk heeft mij nooit meer losgelaten. Ik was toen al enorm geïnteresseerd in het thema gewichtloosheid en methodes om de zwaartekracht te overmeesteren. Bas Jan Ader heeft een vorm gevonden om een mislukking uit te beelden. Als een symbool van het mislukken gebruikt hij de val. Zijn werk Fall 1 zit hij op de nok van zijn dak in Los Angeles, om daarna van het dak af te rollen in de struiken te belanden. In de daarop volgende Fall 2 valt hij weer met zijn fiets in de gracht. In Broken Fall hangt hij weer aan een tak in de boom, het is zo goed. Wat ik zo goed vind aan zijn werk is het feit dat hij het zo simpel mogelijk in beeld brengt. Hij gebruikt de val als een symbool voor het mislukken en al wat hij doet is vallen, zonder poes pas er omheen. Hij heeft zelf nooit de intentie gehad om te vliegen. Hij beeldt uit dat de zwaartekracht ons altijd zal overmeesteren.

‘Wanneer ik van het dak val of in een gracht, gebeurt dat omdat ik in de zwaartekracht mijn meester heb gevonden’

— Bas Jan Ader

Hij laat veel aan de verbeeldingskracht over van het publiek, door dit gegeven wordt zijn werk ook enorm poëtisch, hij voelt niet de behoefte om zijn gedachte uit te leggen in het werk zelf. Het feit dat het een serie is vind ik ook enorm sterk en inspirerend, het gaat niet na een, twee keer goed. Soms moet je nou eenmaal vaak vallen voordat je eindelijk weer kunt opstaan. In zijn werk maakt hij enkel gebruik van zichzelf/zijn lichaam en de omgeving.

De droom om gewichtloos te zijn is al zo oud als de mensheid. Iedereen wordt door dit fenomeen aangetrokken. Ik heb onderzoek gedaan naar de geschiedenis van gewichtloosheid in de kunstgeschiedenis. De Griekse en de Romeinse goden werden al gewichtloos afgebeeld. Deze goden vliegen doormiddel van dieren of door hun eigen krachten. Gewichtloosheid staat hierin gelijk aan iets machtigs en is ongrijpbaar voor de gewone sterveling. Het sublieme. In onze verbeelding is de eerste vliegende mens de dromer zelf. De lucht werd altijd al gezien als een vrijheid, een element wat ons gewicht wat wij meenemen op aarde verlicht. Het roept een vrolijk gevoel op, wij voelen ons licht en wij kunnen reizen zonder afhankelijk te zijn van een ander. Om deze rede valt gewichtloosheid onder het sublieme en de romantiek binnen de kunst.

Het sublieme duidt op het zoeken naar hoogte, het streven naar ofwel het reiken naar het allerhoogste. Het sublieme ‘tilt ons op. Want onze ziel verheft zich, onwillekeurig, door wat werkelijk subliem is. Ze neemt een hoge vlucht en wordt van vreugde vervuld, vreugde en trots, alsof ze wat ze hoorde zelf heeft gemaakt’

— G.J.E. Rutten ¹⁶

De droom om gewichtloos te zijn is al zo oud als de mensheid. 16. Rutten, G.J.E, Over het sublieme bij Longinus en Burke 17. Immanuel Kant (Koningsbergen, 1724 - 1804), was een Duitse filosoof in de tijden van Verlichting. Kant wordt gezien als de eerste Duitse idealist. 18. Jean-François Lyotard (Versailles, 1924 - 1998) was een filosoof in de postmoderne stroming. Iedereen wordt door dit fenomeen aangetrokken. Ik heb onderzoek gedaan naar de geschiedenis van gewichtloosheid in de kunstgeschiedenis. De Griekse en de Romeinse goden werden al gewichtloos afgebeeld. Deze goden vliegen doormiddel van dieren of door hun eigen krachten. Gewichtloosheid staat hierin gelijk aan iets machtigs en is ongrijpbaar voor de gewone sterveling. Het sublieme. In onze verbeelding is de eerste vliegende mens de dromer zelf. De lucht werd altijd al gezien als een vrijheid, een element wat ons gewicht wat wij meenemen op aarde verlicht. Het roept een vrolijk gevoel op, wij voelen ons licht en wij kunnen reizen zonder afhankelijk te zijn van een ander. Om deze rede valt gewichtloosheid onder het sublieme en de romantiek binnen de kunst.

Streven naar het sublieme is als streven naar iets onbereikbaars. ‘Het sublieme duidt op het zoeken naar hoogte, het streven naar ofwel het reiken naar het allerhoogste. Het sublieme ‘tilt ons op. Want onze ziel verheft zich, onwillekeurig, door wat werkelijk subliem is. Ze neemt een hoge vlucht en wordt van vreugde vervuld, vreugde en trots, alsof ze wat ze hoorde zelf heeft gemaakt’ 17 aldus G.J.E. Rutten. Hierin krijgt vliegen een metaforische lading die wij allemaal zouden kunnen ervaren. Het sublieme streelt onze verlangens. Wanneer jij het sublieme ervaart, worden prikkels van buitenaf als het ware geblokkeerd. Schoonheid gaat hand in hand met de dromen die wij willen nastreven. Schoonheid ervaren is altijd overweldigend en kan soms zelfs beangstigend zijn. Dit omdat wij hierin geconfronteerd worden met het aller machtigste.

De 18e eeuwse Duitse filosoof Immanuel Kant ¹⁷ linkt het sublieme ook met nietigheid, een gevoel van overmacht wat ons doet realiseren dat wij kleiner zijn dan datgene. Kant ziet dit terug in verschillende natuurkrachten die sterker zijn dan de mens. Denk hierbij aan tornado’s, vulkaanuitbarstingen en dergelijke. Naast het gevoel van overmacht speelt enthousiasme ook een rol in het ervaren van het sublieme. Bij kant raakt deze verbeelding als het ware voor een bevrijding en niet voor ontregelde waanzin. “Enthousiasme is een extreme modus van het verhevene.” aldus Jean-François Lyotard ¹⁸. Kant ziet het sublieme als vormloos, terwijl het schone juist deze vorm nodig heeft om schoon te zijn. Het is vormloos omdat het ons voorstellingsvermogen te boven gaat.

Vliegen wordt gezien als een onnatuurlijke kracht, waarmee je van lokatie naar lokatie kunt gaan. Vroeger was dit ook een van de beweegredenen om een vliegmachine te bouwen. Naast dat wij ons zo vrij als vogels willen voelen, biedt vliegen ook de mogelijkheid om de wereld te verkennen en kennis uit te wisselen. Door de representatie van goden en hun macht, wil de gewone sterveling deze kracht kunnen evenaren. Tenslotte zijn wij allemaal een beetje gesteld op een bepaalde macht. Om deze redenen valt het vliegen onder het sublieme, omdat het groter is dan de mens.

De mythe van Icarus keert uiteraard ook terug in de schilderkunst. Het schilderij The Fall of Icarus (1636) door Jacob Peter Gouwy, wordt de val van Icarus verbeeld. Dit schilderij geeft de keerzijde van hoogmoed weer en laat de zwaartekracht zijn werk doen. De veren van de vleugels van Icarus dwarrelen mee naar beneden in zijn val. Al zullen deze in onze op onze wereld langer weerstand kunnen bieden aan de zwaartekracht en nog even gewichtloos in de lucht blijven hangen, terwijl Icarus zich al niet meer in de lucht bevindt. Deze mythe blijft interessant terugkeren op het doek, omdat in de mythe de vleugels worden ingezet als een tool. Ondanks dat de strekking van het verhaal gaat over hoogmoed, lijken deze vleugels bruikbaar voor een ieder. Hier wordt op een andere manier gerefereerd naar iets machtigs. Opvallend aan dit schilderij vind ik persoonlijk de diepte. Icarus bevindt zich namelijk nog niet eens zo heel hoog, dit beeld wordt geschept door het formaat van de mensen die zich bevinden op de groot, ze lijken nog vrij groot en dus nog best dichtbij. Je kunt dit ook interpreteren als een lijn tussen de bescheidenheid en hoogmoed, deze wordt al snel overschreden.

Deze mythe houdt nog steeds stand in deze moderne tijd. Vliegen staat hierin gelijk aan een goede flow en een hoogtepunt. Mensen raken ongeremd door het gevoel de hele wereld aan te kunnen. In zekere zin heeft Icarus zich even gewichtloos gevoelt, maar dit kan nooit lang duren. Dit gevoel herken ik heel erg wanneer ik aan het ontwerpen ben, en dat ook goed gaat. Op een zeker moment kun je ook weer een tegenslag verwachten, waardoor je even neerstort. Zou maken wij onbewust steeds een parabool in ons eigen proces. Wij maken een aanloop, bereiken een hoogtepunt waar wij ons voor even bevinden, voor wij weer met beide benen op de grond staan.

Een onzichtbare kracht wordt vaak ingezet om mensen of dingen te laten zweven. Denk hierbij aan het water, een gift van de natuur die ons kan dragen. Denk hierbij aan surfen over het water, maar ook aan jezelf laten drijven op het water. Hierbij kijk je in het luchtledige. Ikzelf kan deze onzichtbare lagen altijd haast aanraken en visualiseren in mijn gedachten, en ik denk dat iedereen dit onbewust doet. Wanneer je door het water zwemt vloei je als het ware mee met het water. Wanneer je er op drijft/zweeft lijkt dat water zich ineens aan te passen aan jou. De rollen worden hierin omgedraaid. Zweven is iets wat iedereen zou kunnen vastleggen, je zou een foto kunnen maken van een persoon die springt of de hele situatie kunnen photoshoppen. In bijna geen van deze gevallen ervaar ik wat ik wel ervaar als ik dobber in het water. Bij foto’s van springende mensen komt dat hoogstwaarschijnlijk doordat hun armen meespringen, wat verraadt dat de persoon snel zal landen. Ik mis hierin ook de twee onzichtbare lagen die de kracht zetten om diegene te dragen. Deze lagen zijn niet tastbaar, maar toch mis je deze wel als deze er niet zijn. Met gephotoshopt beelden geldt precies hetzelfde. Om dit te onderzoeken heb ik video’s bekeken films, maar ook van indoor skydiven. Ik denk dat dit zweven namelijk een erg belangrijk onderdeel kan zijn binnen het beantwoorden van mijn vraag.

Wij hebben allemaal het idee dat wanneer wij zouden kunnen zweven ook tegelijkertijd de tijd kunnen verslaan. Ik denk dat dat te maken heeft met een simpel principe. Het zweven staat hierin gelijk als het niets, niets doen. In dit soort momenten worden wij ons altijd meer bewust van de tijd, wanneer wij druk bezig zijn vliegt de tijd zo voorbij. Ruimte is altijd een bepalend onderdeel van het zweven zelf. Er is altijd een tendens aanwezig wanneer iets in de ruimte zweeft. Wanneer jij een bal aan een draad ophangt aan een draad aan het plafond, zal dit onmiddellijk het centrale punt van de ruimte worden. Ons oog wordt aangetrokken door iets wat afwijkt van de normale gang van zaken, wij komen zelf in het dagelijkse leven niet vaak elementen tegen die de zwaartekracht lijken te verslaan.

Mijn eigen perceptie over zweven is dat je wordt gedragen door een 20. Avicenna (980 – 1037) was een iPerzische/islamtische medicus, geoloog, paleontoloog, natuurkundige, psycholoog, wiskundige, wetenschapper, filosoof en alchemist. kracht groter dan jezelf. Jij hoeft zelf geen kracht meer te zetten om deze situatie in stand te houden. Je lichaam wordt haast gescheiden van je geest, waardoor je tot je innerlijke zelf komt. Dit klinkt super spiritueel, maar dit is wel hoe de meeste mensen het ervaren. Avicenna ²⁰ heeft eens een gedachte-experiment gehouden met als titels: the floating man, flying man en man suspended in the air. The floating man staat gelijk aan iemand die vrij in de lucht valt. Deze persoon kent zichzelf, maar niet door hetgeen wat zijn zintuigen waarnemen. Floating verwijst hierin naar een toestand waarin de persoon enkel denkt vanuit zijn eigen spiegelbeeld, zonder hulp te krijgen van zijn zintuigen of fysieke lichaam. De geest zweeft als het ware boven de afgrond van de oneindigheid. Iedereen kan dit experiment zelf proberen. Het enigste wat je hoeft te doen is jezelf met je ogen dicht inbeelden dat je daadwerkelijk zweeft. Iedereen kan zich dit inbeelden, omdat wij gevoed zijn met verschillende vormen hiervan in verschillende media. Als je hiertoe in staat bent kom je er achter dat ons bestaan niet afhangt van ons lichaam, maar van onze geest.

Wanneer ik de term gewichtloosheid benader op een andere manier kun je eigenlijk stellen dat hij die geen gewicht ervaart in zekere zin neutraal is. Om dit letterlijk terug te koppelen naar het zweven zou je kunnen zeggen dat deze persoon tussen die twee lagen in zweeft. Deze lagen kunnen worden gezien als twee partijen. Degene die gewichtloos is kiest hierin geen partij. Het is haast een toestand waarbij alle emoties van buiten af worden uitgeschakeld, maar het gevoel van vrijheid komt sterk naar boven. Het lijkt haast een kleurloos bestaan.

De reden waarom vogels diagonaal duiken is21. Ornithologie (2016), samengesteld door Anne Geene en Arjan de Nooy, is een boek dat het gedrag van vogels in beelden uitdrukt. Het is meer dan een vogelgids, maar het gaat veel meer over hun choreografieën. omdat zij wel controle kunnen uitoefenen op de druk die de lucht brengt. Gewichtloosheid is een moment waarop de grafiek een rechte horizontale lijn vertoont, als een bevriezing. Ik vind het interessant dat in de schilderkunst, maar ook met fotografie, gewichtloosheid wordt vastgelegd met een stilstaand beeld. Tijdens mijn onderzoek kwam ik bij het boek Ornithologie ²¹, samengesteld door Anne Geene en Arjan de Nooy. Dit boek is een verslag van het gedrag en de patronen van vogels in de lucht. Er wordt nadruk gelegd op bijvoorbeeld de choreografie die de vogel in de lucht maakt.

In het boek wordt ook gespeeld met verticaal perspectief, door foto’s te kantelen. Hieronder staat één van mijn favoriete beelden uit het boek. Deze is ook gekanteld weergegeven en de choreografie in deze is echt prachtig. Groepen vogels die vallen en stijgen, zonder enige moeite. Het magische van een vogel is het onvoorspelbare. Wanneer een mens valt is deze niet te stoppen, wanneer een vogel een vrije val maakt kan deze elk moment weer de hoogte in gaan. Dat geeft deze foto voor mij zo mooi weer. Je voelt dat de vogel zich zo licht voortbeweegt door de zachte lijnen. Het lijnenspel die de vogels vormen zijn ongecontroleerd, maar toch in balans. In het lijnenspel zijn zachte bochten zichtbaar op de punten waarop meerdere vogels tegelijkertijd naar beneden of omhoog duiken. Dit gaat net zo soepel als wanneer wij met een surfplank een golf pakken, het gaat vanzelf. De vogel hoeft enkel zijn vleugels te strekken om voort te blijven zweven.

De mens heeft het vliegtuig, maar dit 22. Floris Kaayk (1982) is een Nederlands film regisseur en animator. Hij houdt zich vooral bezig met kunst gerelateerde projecten. 23. Vladimir Jevgrafovitsj Tatlin (Charkov, 1885 - 1953) was een belangrijk kunstenaar binnen de avant-garde beweging. Hij werd beroemd door zijn ontwerp voor de Tatlintoren. 24. Henri Van Herwegen is een Belgisch kunstenaar die werkt onder het pseudoniem Panamarenko. Hij staat bekend om zijn verschillende vliegmachines en voertuigen. streelt niet het verlangen om zo vrij te zijn als een vogel. Wij blijven hierin afhankelijk van een ander transportmiddel. Het ontwerp van een vliegtuig is uiteraard gebaseerd op een vogel, maar wij hoeven enkel alleen plaats te nemen voor deze de lucht in gaat. Wat zou er gebeuren als wij daadwerkelijk als een vogel zouden kunnen vliegen? Wanneer je enkel je armen hoeft te spreiden? Dit is een droom die de mensheid al eeuwen lang bezig houdt. In 2012 was er een groep mensen die werkelijk geloofde dat dit eindelijk eens gelukt was. Namelijk door ene Jarno Smeets.

Onder zijn alter ego, Jarno Smeets, hield Floris Kaayk ²² een weblog bij over zijn proces van het maken van vleugels. Deze vleugels zouden de mens kunnen laten vliegen als een vogel. Dit project trekt een lijn tussen poëzie en wetenschap, achteraf gezien heeft dit de geloofwaardigheid versterkt. Kaayk startte in 2011 zijn weblog Humanbirdwings.net, waar hij zijn droom om te vliegen deelde met een groot publiek. “Mijn doel? Om mijn eigen vleugels te bouwen en er mee te vliegen. Iets waar Leonardo DaVinci, mijn grootvader en ik zelf al een lange tijd van dromen” schrijft hij op zijn blog.

Hij neemt de lezer mee in het proces van het ontwikkelen van bruikbare vleugels voor de mens. Interessant aan zijn blog is het onderzoek naar verschillende materialen en technieken. De titel van zijn blog vind ik interessant, omdat wij als mens altijd refereren naar de vleugels van vogels als het gaat om vliegen. Onze pogingen om te vliegen berusten ook allemaal op het idee van vleugels. Kaayk ziet zichzelf in dit project als de romp van de vogel, en bouwt zijn externe vleugels die hem in de lucht moeten kunnen dragen. In dit opzicht berust Kaayk zijn plan meer op waarheden en wetenschap, in plaats van enkel een gewichtloos gevoel over te brengen. Waar Bas Jan Ader wordt overmeesterd door de zwaartekracht en hier een narratief aan linkt, zie hoofdstuk ‘De vrije val’, heeft Kaayk de werkelijke bedoeling om de zwaartekracht te overmeesteren. Ondanks dat het plan staat als een huis, zaait Kaayk wel twijfel over zijn eigen schetsen. Wanneer hij spreekt over fragiel, maar sterk materiaal, maakt hij een verwijzing waarin haast een vanzelfsprekendheid naar voren komt.

““This fabric weighs about 70 grams per square meter, so in total that will be around 1050 grams. It’s quite a challenge to work with this fabric. It’s strong, but at the same time very fragile. Especially because of the forces it has to cope with during the flights, it’s important to sew the seams carefully, and give the wingshape extra strength without making it too heavy. The top part of the kite will be folded around the ribs to create an aerodynamic shape. For extra lift and control I’ll stretch a piece of kitefabric between the legs, as some sort of tailwing.”

— Jarno Smeets

Kaayk schept hier niet enkel een verhaal met vorm en materiaal, maar zeker ook met taal. Het gebruik en benoemen van specifieke materialen misleidt de lezer in een illusie. Hij lanceert de werking van zijn ontworpen vleugels doormiddel van een zelfgemaakte video. In deze video zie je Kaayk daadwerkelijk de lucht in gaan, mede dankzij de vliegende beweging die hij maakt met beide armen. Het kite materiaal lijkt goed gekozen en draagt hem meters de lucht in. Deze geslaagde poging wordt euforisch gevierd met zijn vrienden. Jarno Smeets was op dat moment de eerste mens ter wereld die heeft gevlogen als een vogel. Deze video ging uiteraard onmiddellijk viral. Er was een groep mensen die het gebeuren in twijfel trokken, maar er was ook een grote groep mensen die dit verhaal volledig geloofde. Na een aantal dagen kwam dan toch de aap uit de mouw, het was een hoax. Waarom zijn hier zoveel mensen ingetrapt? En over welke elementen beschikt deze video dat wij het voor waar aan nemen?

Deze vleugels zijn uiteraard geïnspireerd op historische schetsen van vliegmachines. Kaayk refereert, natuurlijk, aan Leonardo Da Vinci zijn vliegmachines. In Da Vinci zijn schetsen is te zien dat het theoretisch zou kunnen werken, enkel is het gewicht steeds te zwaar. Da Vinci had een grote fascinatie voor vogels, de bouw van hun vleugels en de bedoeling van veren. Voor zijn eigen schetsen liet hij zich ook inspireren door het verhaal van Icarus, namelijk externe vleugels die aan de mens kunnen worden bevestigt. Door het op en neer gaan van de vleugels zouden de vleugels in staat moeten zijn om ons van de grond de lucht in te tillen. Da Vinci wist dat het buiten het bereik van de mens was om met gewone vleugels te vliegen, de vogel is namelijk in staat om te vliegen met de helft van hun spieren, maar de mens uiteraard niet. Om deze reden ontwierp hij vleugels met speciale kleppen die geopend zouden worden bij het opstijgen en zouden sluiten bij het landen. Wetenschappers hebben later zijn schetsen ontdekt en zijn deze gaan bestuderen. De kleppen die Da Vinci had bevestigd aan de vleugels gebruiken wij nu ook bij vliegtuigen.

De Russische kunstenaars Vladimir Tatlin ²³ (1885 - 1953), bekend van de Russische avant-gardebeweging, heeft ook een aantal modellen van een vliegmachine ontworpen. Deze zijn gebouwd tussen 1929 en 1931. De machine genaamd Letatlin wordt gezien als een van zijn laatste belangrijke werken. De naam Letatlin is afgeleid van het Russiche woord “letat”, dit betekent vliegen, en zijn eigen achternaam. Letatlin is geinspireerd op de vliegpatronen van vogels en insecten. Tatlin vond dat kunst zich moest kunnen verhouden met zijn omgeving en niet moet blijven hangen in een vastgesteld frame. De verschillende modellen van Letalin zijn gebouwd van verschillende delen kurk, stalen kabels, hout en zelfs een walvis bot is gebruikt om voor stevigheid te zorgen. Bij het uitkiezen van deze materialen zorgde Tatlin voor flexibiliteit.

Het verhaal van Icarus was voor Tatlin een inspiratie bij het tot stand komen van Letatlin. “Ik wil het gevoel van vliegen terugbrengen bij de mens. Dit gevoel is ons afgepakt door de verschillende mechanische vliegmachines.” Letatlin is ook een reactie op de gevolgen van het vliegtuig op de omgeving. Daarom zijn er geen motoren bevestigd aan Letatlin, Tatlin zag dit meer als de fiets van de lucht. Wat ik zo interessant vind is zijn benadering van de ronde vormen van Letatlin. Tatlin vond dat de vliegmachines te veel scherpe vormen hadden, terwijl de aarde juist rond en zacht is. Ik vind dit een mooie benadering van vliegen, omdat dat gevoel ook helemaal niet hard en scherp is. Hiermee wilde hij het gevoel van vliegen creëren die wij als mens niet kunnen ervaren in een vliegtuig. De Letalin modellen zijn een goed voorbeeld van het (Russisch) Constructivisme.

De Belgische beeldhouwer Panamarenko ²⁴(1940), staat ook bekend om zijn eigen gebouwde vliegmachines. Zijn artiestennaam, Panamarenko, is dan ook afgeleid van “Pan American Airlines and Company”.Tevens was Panamarenko ook een Russiche generaal in de Koude Oorlog. In 1967 begon Panamarenko met het bouwen van verschillende vliegmachines. Hij heeft verschillende soorten vliegtuigen gebouwd. Mankrachtvliegtuigen(waarbij de mens de meeste inspanning levert d.m.v. het trappen), vliegtuigen met insectenvleugels, door motoren aangedreven vliegtuigen, energiesystemen en ruimteschepen.

Één van zijn bekendste werken is de zeppelin The Aeromodeller, gebouwd tussen 1969 en 1971. De zeppelin is gigantisch, hij is wel 28 meter lang. Er kan zo’n 1000 kubieke meter lucht in de ballon. Een zeppelin is een luchtschip die lichter is dan de lucht. De ballon is gevuld met iets wat lichter is dan de lucht, denk hierbij aan bijvoorbeeld helium en waterstof. Het verschil tussen een ballon en een zeppelin is dat de ballon zich totaal overgeeft aan de wind, terwijl de zeppelin ook wordt gestuurd door de kracht van de motoren. Het werk van Panamarenko is haast wetenschappelijk te noemen, zoveel details brengt hij in zijn werk die overeenkomen met de realiteit.

Naast de schilderkunst vond ik het heel 25. La Sylphide was de eerste romantische balletvoorstelling in de geschiedenis.La Sylphide vertelt het verhaal van de Schotse boerenzoon James die zijn verloofde achterlaat om achter een luchtgeest aan te gaan jagen. 26. Een choreologiste is iemand die choreografieën noteert. belangrijk om ook onderzoek te doen naar ballet en beweging. In de negentiende eeuw werd de Romantiek een belangrijke stroming in alle kunsten. Dans bleek erg geschikt om de idealen van de romantiek uit te beelden. Hierin nam de dans het karakter aan van de romantiek. Om de indruk van zwevende danseressen te wekken, werd de spitzen techniek ontwikkeld. Spitzen zijn balletschoenen die er voor zorgen dat de danseressen op de puntjes van hun tenen staan. Hierdoor lijken de danseressen te zweven. De witte, halflange tutu suggereert ook dat de danseres een licht, bovennatuurlijk wezen is. Aan de rug zijn vleugeltjes bevestigd. Om deze rede zijn hun kostuums ook vaak doorschijnend, en zo dus minder zwaar. De rol van de mannelijke dansers is dan ook het ondersteunen van deze schijnbaar gewichtloze danseressen.

La Sylphide ²⁵ heeft een belangrijke rol gespeeld in deze ontwikkeling. Met de komst van La Sylphide startte ook het romantisch ballet. Een Sylfide is als het ware een gewichtloze sprookjesfiguur, een luchtgeest. Met haar spitzen en gracieuze bewegingen tart zij voortdurend de zwaartekracht. Deze gewichtloosheid weerspiegelt de hoge idealen, en onbereikbare liefdes. De danseressen wilden zowel geestelijk als lichamelijk loskomen van de aarde. Hiermee benadrukken ze tegelijkertijd de reële en metaforische kant van gewichtloosheid. Danseressen gingen steeds hoger op de tenen dansen, totdat ze op de punten van hun tenen stonden. Op dat moment ontstonden de welbekende spitzen. In La Sylphide wordt het verhaal van James vertelt die op het punt staat een boerenmeisje te huwen. Hij wordt verscheurd tussen de realiteit en de ideale droomwereld. Hiermee is La Sylphide de verpersoonlijking van onze droomwereld. Hiermee was La Sylphide het eerste ballet die de sfeer 'le mal du siècle’ oproept. Het benadrukt het verlangen naar een andere wereld, zuiverder en volmaakter, het sublieme. Ook vertelt het ballet het verhaal de angst om gevangen te zijn. Het vertelt ons ook dat het gevaarlijk kan zijn om ons in het onbekende te storten, dit reflecteert voor mij weer het gevoel van een vrije val. Het is dus zeker een voorstelling die ons laat nadenken.

Een ballerina die zweeft op haar spitzen staat voor geestelijke onbereikbaarheid. ‘The sky is the limit.’ Eerder heb ik het verticaal perspectief besproken, en in ballet is dit niet anders. De verticaal uitgebeelde bewegingen zijn zeer licht en dienen het verhaal. Verticale posities zijn dus uiterst belangrijk in het verbeelden van gewichtloosheid. Het ideaal wordt nagestreefd en krijgt ook een helpende hand van de mannelijke balletdanser. Zo brent de balletdanser de ballerina letterlijk hogerop, door het liften, of haar laten leunen op het zogeheten derde been. Dat derde been van de ballerina is dan de mannelijke knie. Verticale lijnen in ballet

Naast de theoretische kant van ballet, heb ik ook naar stukken gekeken. Ik heb deze met mijn toch wel gebrek aan danskennis geanalyseerd, meer met het oog van een ontwerper/kunstliefhebber.

Als eerst heb ik een stuk van La Sylphide geanalyseerd, Dit stuk wordt gedanst door Tamara Rojo en Steven McRae. Het eerste wat opvalt is de muziek, waarin korte aanloopjes worden genomen om na het hoogtepunt snel terug te keren. Dit wordt in een ritme herhaalt, terwijl de voeten passen in dezelfde richting zetten. Ik vind dit erg lijken op een parabool, maar dan in de muziek. Tijdens deze stappen houdt de ballerina haar armen in een gesloten houding, om deze vervolgens helemaal uit te spreiden. In de muziek lijkt een opening te klinken, die zij herhaaldelijk in verschillende richtingen uitbeeldt door haar armen open te spreiden. De danser maakt verschillende bewegingen met zijn armen door de lucht, als zijnde vreugde. Zodra de muziek versnelt, versnelt ook de ballerina haar pas en tippelt ze over de aarde. Hierbij ontstaat het eerste gevoel van zweven, doordat ze snel, zonder kracht te zetten zich voortbeweegt op de punten van haar tenen. Het verlangen van de man wordt bespeelt door een ballerina die steeds wegspringt/vliegt van hem. Er zijn mooie stukken waar dat tippelen op haar tenen haast verstoort lijkt te worden door een denkbeeldige weerstand. Haar sprongen zijn elegant, en te vergelijken met een trampoline sprong. Door haar houding blijft ze even in de lucht hangen. Haar houding verschilt wel met het trampoline springen, een been is al lager dan het ander waardoor het niet een sprong enkel omhoog lijkt, maar meer een sprong van controle die volkomen natuurlijk is. Het tempo van de dans wordt steeds hoger, gelijktijdig wordt de romantiek tussen de twee steeds groter. Zij lijken om elkaar heen te zweven. Wanneer de ballerina een herhaaldelijke pirouette maakt weerspiegelt dit geen duizeling, wat het op ‘aarde’ wel zou doen. Ik vind dit prachtig verbeeldt.

Een ander stuk wat ik heb geanalyseerd is uiteraard Swan Lake, van het Kirov Ballet. Er zit een prachtig stuk in waarbij een grote groep ballerina’s door de lucht lijken te zweven. Allemaal in dezelfde gestrekte houding. De groep komt op door herhaaldelijk een zwevende beweging te maken in de lucht. Dit doen zij door een been in de lucht te strekken.Dit stuk doet mij heel erg denken aan hoe vogels in een grote groep zich gedragen. Iedereen heeft weleens gezien hoe zo’n enorme groep vogels nieuwe vormen lijkt te maken in de lucht door korte vrije vallen te maken. Dit herken ik heel erg in de ballerina’s. Ondanks dat ze letterlijk niet van hoogteverschillen, lijken ze steeds een vrije val te maken. Dit komt mede doordat zij zich ineens gaan voortbewegen in tegengestelde richting.

Evenals muziek komt ballet nooit over als een ingestudeerd plan, terwijl de choreografie natuurlijk ver van te voren al vast staat. Bewegingen lijken onbedacht over te vloeien in andere bewegingen. Er bestaat ook een notatiesysteem voor een choreografie. De Benesjh-Notatie wordt gebruikt om een choreografie vast te leggen op papier. Dit wordt genoteerd door een choreologiste ²⁶, nadat de choreograaf de choreografie heeft bedacht. Een Benesh lijkt heel erg op een notenbalk van muziek. Het zijn pagina’s vol vijfzijdige balken, die elk staan voor een lichaamsdeel. Hoofd, schouders, bekken, knieën en voeten keren hierin dus terug als een enkele lijn. De rotatiesystemen zijn dermate moeilijk dat deze niet veel gebruikt worden. Voor mijn onderzoek zijn deze rotatiesystemen heel erg belangrijk, omdat hierin composities worden vastgelegd die gelijk staan aan de gewichtloze choreografie.

De boekhouder en beeldend kunstenaar Rudolf Benesh is de bedenker van dit notatiesysteem. Het Benesh systeem is een soort stenoschrift, bestaande uit rare boogjes, kringetjes en allerlei andere open en dichte rondjes en vormen. Rudolf Benesh was boekhouder en beeldend kunstenaar en die vreemde combinatie keert hierdoor ook terug op het papier.

De posities worden afgebeeld in verschillende frames, net zoals in een storyboard of stripboek. De bewegingslijnen beschrijven het pad wat de ledematen bewandelen. De voortbewegingslijnen verbinden de posities van de voeten, wanneer deze stappen, springen, of over het toneel glijden. De pijlen staan voor de verschillende richtingen die de dans opgaat. Het tempo wordt vastgelegd op beats, welke de snelheid van de beweging uitbeelden. Het tempo wordt eigenlijk hetzelfde uitgebeeld als een muziek notatie. Een streepje onder de onderste lijn staat gelijk aan het staan op een hele voet. Een streepje op deze onderste lijn staat weer voor een halve voet. Eronder staat de danseres weer op de spitz. De notatie wordt geschreven wanneer de choreologist de choreografie bekijkt van de achterzijde. Zelfs onbekende bewegingen is na wat gepuzzel weer te noteren met het systeem van Benesh. Het systeem van Benesh is een relatief jong systeem, 1956, in vergelijking met meer dan honderd andere dansschriften vanaf de vijftiende eeuw.

Samen met Benesh wordt ook het Labanotation systeem nog gebruikt. Dit systeem wordt beschreven door Rudolf Laban in Schrifttanz (“Written Dance”) in 1928. De vormen staan gelijk aan verschillende richtingen van de houdingen. Je leest dit schrift van onder naar boven. Afstand in de ruimte, gewicht en het lichaam etc. worden geschreven in verschillende symbolen. In dit schrift zijn ruimte, gewicht, tijd en stroming de belangrijkste onderdelen. Deze onderdelen zijn ook de leidraad voor mijn scriptie.

Bruce Nauman zijn werk Revolving Upside Down (1963) is een videotape van een uur, de maximale lengte, is een mooi voorbeeld hoe performance en misleiding samen kunnen gaan. De opnames zijn gemaakt, terwijl zijn camera ondersteboven hing. Hierdoor lijkt Nauman over het plafond te lopen en zich te hebben ontdaan van de zwaartekracht. Dit beeld wordt versterkt doordat hij zijn armen hoog in de lucht houdt, waardoor het lijkt alsof deze naar beneden bungelen. Nauman voert hier een choreografie op, zonder enige muziek.

Powers of Ten ²⁷ is een van de bekendste 27. Powers of Ten, Charles Eames (1977) films van Charles en Ray Eameses. Deze film is geïnspireerd op het boek Cosmic View: The Universe in Forty Jumps van Kees Boeke. Zij hebben dit boek gebruikt als de basis van hun film om de relatieve verhoudingen van dingen van microscopisch tot kosmisch niveau toont in machten van tien aan te tonen. De film begint met een picknick in het park, waar steeds verder op wordt uitgezoomd. Het speelt zich allemaal af binnen een vierkante uitsnede. Deze vierkante uitsnede staat in het begin van de film gelijk aan een vierkante meter. Deze zoomt vervolgens uit naar 10^2, 10^3, enzovoort. Dat betekent dat wij eerst naar tien vierkante meter kijken. Elke stap verder wordt het beeld dus groter en is de afstand tot de aarde groter. Het gaat van tien meter, naar honderd en vervolgens naar een kilometer. Fascinerend aan deze film vind ik het feit dat wij ons begeven in de drukte, terwijl er zoveel leegte om ons heen is. Zoals eerder beschreven kunnen deze ruimtes geïnterpreteerd worden als witruimtes. Het belangrijkste uitgangspunt van de film is schaal. Deze film komt uit 1977 en is sindsdien veelal gebruikt als inspiratie voor andere filmproducties met betrekking tot dit thema. Wat deze film zo goed laat zien is de oneindigheid van het niets. Dit kan eindeloos doorgaan, voordat er weer iets in zicht lijkt te zijn. Het zijn haast ingelaste pauzes binnen de werkelijke wereld. Wij voelen ons oppermachtig op aarde, maar eigenlijk zijn wij niets vergeleken met de rest van de ruimte. Deze film leert ons heel veel over schaal. Wij zijn klein ten opzichte van een bos bomen, maar zijn weer groter dan kleine dieren enzovoort.

De lucht gaat gepaard met een leegte die ongekend en oneindig lijkt. Het is het absolute niets.Deze leegte keert ook terug in het ontwerpen. Hierin worden leegtes toegepast om iets anders te benadrukken. Een belangrijke stroming is natuurlijk minimal art, waarbij er gespeeld wordt met kunst en stiltes. De term ‘minimal art’ is in 1965 bedacht door de Engelse filosoof Richard Wollheim. Hij kwam tot deze term, omdat de eigentijdse kunst zich berust op afwezigheid van de normaal gesproken ‘inhoud’.

Stiltes kunnen zorgen voor een bepaalde tendens en spanning. Deze twee elementen keren terug in gewichtloosheid, denk hierbij aan de tendens van de lucht, maar ook juist aan het ontsnappen van de spanning. Kunstenaar Richard Serra heeft een fantastisch werk gemaakt, getiteld ‘Olmec’. Hij heeft dit werk geschilderd in 1989 op een groot canvas, wel 287 x 546 cm. In dit schilderij lijken twee gitzwarte vlakken op elkaar te stuiten. Er ontstaat een spanning tussen deze twee vlakken, doordat ze op elkaar lijken te leunen. Het linker vlak lijkt zich haast te berustten en ligt tegen het rechtervlak aan. Ze raken elkaar pas halverwege het vlak, waardoor je twee smalle open ruimtes krijgt. Het lijkt alsof zij beide druk moeten uitoefenen om overeind te blijven. De vlakken hebben elkaar nodig. Ik zie hierin heel erg de gewichtloosheid terug, omdat een andere kracht het over moet nemen. Het zware lijkt licht en andersom. De grootte van het schilderij is ook behoorlijk bepalend, omdat het zwart hierdoor nog groter lijkt dan het is. Het is overweldigend.

Uiteraard kan ik tijdens mijn 28. Interstellar (2014), Cristopher Nolan, Paramount Pictures onderzoek naar stiltes niet om John Cage heen. Zijn compositie 4'33", geschreven in 1952, is een stuk muziek waarin de instrumenten die er zijn niet bespeelt worden. Cage heeft deze compositie opgedeeld in het 'normale' ritme van een muziekstuk. Na elk deel sloot hij de pianoklep om dit aan te duiden. Zijn bedoeling met dit stuk was om stilte te definiëren als een afwezigheid van geluid en het doorbreken van het bewustzijn. Cage duidt het stuk als een stuk wat een begin en een einde heeft, terwijl er tussen het begin en het einde in feite niets te horen is. Ik vind 4'33" spannend, omdat de dynamiek tussen het publiek en de componist in een keer naar een heel ander niveau wordt gebracht. Het publiek wordt door Cage in deze situatie gebracht en ondanks de stilte zal het publiek toch reageren. Er kan een bepaalde spanning ontstaan, omdat het een onverwachts stuk is. Het roept ook een bepaalde verwachting op, het wachten tot de stilte voorbij is. De compositie vind ik erg interessant met betrekking tot gewichtloosheid, omdat muziek over allerlei componenten beschikt om emoties uit te dragen. In de parabool zie je dat er een moment plaats vindt waarbij er een stilstaand moment wordt gerekt. Deze stiltes in muziek zijn essentieel om een hoogtepunt te bereiken. Deze stiltes kunnen enorm kort of lang zijn, maar dragen allemaal bij aan dat moment van zweven.

Deze stiltes zijn ook enorm belangrijk bij bijvoorbeeld dance, trance en hip-hop muziek. Het moment voor de ‘drop’ stijgt het publiek naar grote hoogte. Iedereen herkent deze spanning wel. Het is het moment voor het publiek helemaal los kan gaan. Het is exact het zelfde soort moment als wanneer jij op een trampoline springt, of wanneer je van een duikplank springt. Het duurt wellicht nog geen seconde, maar doordat deze stilte ongebruikelijk is lijkt dit langer te duren en de tijd te verdragen. In muziek zijn deze drops ook vaak niet langer dan een seconde of twee. Een goed voorbeeld is het nummer Bernadette van The Four Tops. De pauze duurt van 2:38 tot 2:395, en lijkt het einde te zijn van het lied. Daarna begint de muziek weer, wat als een verassing voelt en waardoor de extase waarin je je bevind wanneer je muziek luistert nog niet voorbij is. Ze spelen uiteindelijk nog 26,5 seconde verder voor het lied dan toch echt tot zijn einde komt.

Muziek is ook een belangrijk onderdeel in films. In de film Interstellar ²⁸ wordt geëxperimenteerd met de afwezigheid van geluid. “Geluid kan niet reizen in de ruimte, dus het gebruik van eventuele geluidseffecten om die omgeving portretteren zou de realiteit ervan verraden," aldus de regisseur Christopher Nolan. Dit heeft enorme indruk op mij gemaakt toen ik de film in de bioscoop zag. Tijdens het proces van het produceren van de soundscapes voor deze film werkte Nolan samen met sound-designer Richard King. Nolan was van mening dat wanneer ze gebruik zouden maken van enorme stiltes, de menselijke ervaring van deze reis versterkt werd. De claustrofobische momenten worden visueel in beeld gebracht door de cabine waarin zij zitten in combinatie met het niets wat je ziet wanneer je door de ramen kijkt. Opnieuw zijn zij heel klein ten opzichte van de ruimte in beeld gebracht, op een andere manier dan in Gravity. In Interstellar wordt er meer nadruk gelegd op het oneindige niets die zij vanuit een cabine ervaren, in plaats van dat zij zelf door deze ruimte zweven zonder omhulsel. Elke keer wanneer elk geluid wordt weggesneden uit de scene lijkt het alsof alle lucht uit de ruimte wordt weggezogen. Het is een voortdurende herinnering aan het feit dat buiten deze metalen wanden het luchtledige is waar wij als mens niet zouden kunnen overleven. Dit werkt enorm goed in de film en zeker wanneer je deze in de bioscoop bekijkt. De film speelt constant met contrasten. Wanneer je bombastische muziek verwacht, compenseren zij juist iets heel kleins of laten zij de muziek in zijn geheel weg. Hiermee laten zij de schaalverschillen tussen de mens en het niets spreken voor wat zij zijn. Het gebruik van stiltes in films heb ik nog niet eerder zo goed gezien als in Interstellar. Naast dat de stiltes het niets weerspiegelen, weerspiegelt het ook de emoties van de personages. Er wordt op hoog niveau geëxperimenteerd met contradicties en dat maakt deze reis van de film zo geloofwaardig. Hans Zimmer heeft veel soundtracks van de film op zijn naam staan.

Deze stiltes keren ook zeker terug in het ontwerpen. Een grote inspiratie voor mij, wanneer het gaat over witruimte en ritmes binnen het ontwerp, is voor mij de Typografische Monatsblätter. De Typografische Monatsblätter is een Zwitsers tijdschrift dat is ontstaan in 1932. Het was gericht op de professionele markt en dus niet zo zeer in de winkels te koop. Het tijdschrift besteedde veel aandacht aan het werk van grafische studenten. Met name het werk van de academie in Bazel werden aan het licht gesteld. Deze Zwitserse moderne stijl kenmerkt zich door asymmetrie, een vrije regelval, schreefloze letters en het gebruik van grids. Helvetica en de Univers zijn veel terugkerende lettertypes binnen deze stijl. Deze werken kenmerken zich door het gebruik van de leegte. Deze leegte creëert een ritme, waardoor het niet enkel een poster is die moet communiceren, maar een poster die iets poëtisch uit moet dragen.

Dit werk, onderdeel van de Monatsblätter, gemaakt door Emil Ruder is voor mij een prachtvoorbeeld van gewichtloosheid binnen het ontwerp. Voor de een zal dit misschien eerder beweging uitdrukken, doordat de typografie enkel in italic is geplaatst, wat een gevoel van snelheid kan overbrengen. Voor mij weergeeft dit juist het gevoel, Dit weerspiegelt voor mij het moment wanneer je voor even in de lucht blijft hangen voor de zwaartekracht zijn werk doet. Dit komt mede doordat de rechter kolom bijna het kader aanraakt, alsof het wordt wordt tegengehouden. Als deze kolom van het kader zou verdwijnen, zou ik het interpreteren als beweging, nu meer als een pauze. In dit werkt het kader als de wind om iets als het ware terug te duwen.

Gewichtloosheid bevat meerdere lagen evenals ontwerpen. 29. Een interlinie is de ruimte tussen de regels in de typografie. Het is als het ware de afstand tussen het einde van de bovenste zin en het begin van de onderste. Je hebt de inhoudelijke laag, maar ook de zichtbare laag. Gewichtloosheid kan op meerdere manieren geïnterpreteerd worden, evenals ontwerp. Vorm en inhoud moeten beide een vorm van gewichtloosheid dragen. In het hoofdstuk “De Vrije Val” wordt duidelijk hoe belangrijk het perspectief is binnen de kunst om een gevoel van gewichtloosheid te benaderen. Als je praat over print dan is de print zelf vaak 2d. Meestal wordt er geprint op papier en wordt dit opgehangen aan de muur of verschijnt dit in een boek. Gewichtloosheid roept niet gelijk het gevoel op van een vel papier met typografie, maar zelfs op een vlak vel kan gewichtloosheid bereikt worden. Het papier krijgt hierin dezelfde rol als de lucht, namelijk de drager. De lucht zelf is het niets evenals het papier. Het heeft een functie op de achtergrond. Hetgeen wat op de voorgrond treedt moet gewichtloosheid uitdrukken door een relatie aan te gaan met het niets. Typografie is een element waar wij als ontwerpers veel gebruik van maken. Lettertypes hebben een karakter welke juist moet worden ingezet. Wanneer je zweeft wordt je gedragen door een kracht. Deze kracht/druk kan worden ingezet om de typografie te zetten. Denk hierbij aan italics, maar ook tegengestelde italics waarbij de typografie naar achter gaat leunen. Bij tegengestelde italics lijkt de typografie te worden weggedrukt door een onzichtbare kracht. Bij de normale italics wordt de beweging versoepelt, wat ook een belangrijk onderdeel is binnen het thema. Het kader waarin je werk speelt ook een belangrijke rol. Niet enkel het uitkiezen van een lettertype is belangrijk, maar ook het zetten van de tekst zelf. Wanneer typografie heel nauw gespatieerd is geeft dit niet het gevoel van vrijheid. De positionering van de typografie is ook heel belangrijk. Bij het maken van bijvoorbeeld een poster zijn er vaak verschillende hiërarchieën in teksten. Denk hierbij aan een titel, subtitel, beschrijving etc.. Wanneer je een poster van boven af bekijkt, komen deze hiërarchieën naar voren in de vorm van verschillende hoogtes.

In ontwerpen keert het verticaal perspectief natuurlijk veel terug. Posters zijn meestal verticaal, wij lezen van boven naar beneden en rangschikken informatie ook op deze manier. Wanneer je een zwerm vliegende vogels bestudeert zie je lege ruimtes ontstaan tussen de vogels. Wat als je deze vogels vervangt door letters? Wat je dan ziet is dat de ruimte tussen letters enorm kan variëren. Van dicht op elkaar tot ver verspreidt. In statisch ontwerp zou dit kunnen worden ingezet in verschillende vormen, een boek, een poster, signaturen. Hierin speelt de witruimte een belangrijke rol. Leegtes leggen de nadruk op de choreografie van de letters. De hoogtes van de letters mogen verschillen en hoeven geen patroon te vormen. Wanneer er een patroon wordt gevormd zou dit kunnen werken, maar het zweven is overtuigender wanneer deze ongecontroleerd is. Hierin ligt gelijk een moeilijkheidsgraad voor de ontwerper die is getraind om balans te creëren in zijn werk. Hele kleine details maken altijd een groot verschil binnen ontwerp. Zo zou de interlinie21 tussen de tekst vallen kunnen verbeelden op een klein niveau. Wanneer de interlinie ²⁹ groot is lijken de zinnen bijvoorbeeld al te zweven op zichzelf. Dit kan natuurlijk worden uitvergroot op grote schaal. Wanneer je gewichtloosheid moet verbeelden binnen een kader kun je het kader ook gebruiken als de kracht die typografie bijvoorbeeld omhoog houdt. Wanneer je bijvoorbeeld de typografie vlak naast een kader plaatst krijg je het gevoel dat de tekst op een manier tegen de rand van het papier drukt. Dit komt door het grote contrast tussen veel wit aan de linkerkant en weinig wit aan de rechterkant. In ontwerp wordt leegte/wit gebruikt om dingen te benadrukken. Het creëert ritmes, maar vooral een ervaring. Zelfs in boekvorm kun je gewichtloosheid creëren doormiddel van het inzetten van deze lagen. Een simpel voorbeeld van vliegen is wanneer je door een tijdschrift bladert. Een tijdschrift verschilt hierin ten opzichte van een boek. Een tijdschrift is zo opgebouwd dat je er op verschillende snelheden doorheen kunt. Zo is er veel beeld te zien, wat het tempo van het bladeren versnelt. Wij nemen sneller beelden in ons op dan tekst. Je kunt door een tijdschrift heen zweven, omdat je niet perse van voor naar achter hoeft te lezen. Er zijn hierin geen restricties, even als vliegen. Wanneer je een boek zou ontwerpen met het thema gewichtloosheid zou je bijvoorbeeld de parabool kunnen inzetten. Hierin is de opbouw erg belangrijk. Wanneer je een boek op deze manier ontwerpt, zou op het middelpunt gewichtloosheid worden bereikt. Je zou dit op verschillende manieren kunnen doen, je kunt bijvoorbeeld refereren naar de curves die in muziek gebruikt worden. Op de ene pagina staat bijvoorbeeld veel tekst en op de pagina die volgt ontstaat een enorme leegte. Misschien wel voor meerdere spreads achter elkaar. Door het bladeren ontstaat er een spanningsboog die speelt met de tijd. Iedere pagina die je omslaat maakt een sprong in de tijdlijn. In een boek kun je in feite terugbladeren in de tijd. Papier heeft ook zeker een bepalende functie, hierin kunnen mooie combinaties van zwaarte en lichtgewicht worden gemaakt. Het zou zelfs spannend zijn om dit om te draaien en de opbouw zo licht mogelijk te maken. Het opstijgen moet gaan met een enorme snelheid, snel bladeren, met licht papier wordt dit eerder bereikt dan met zwaar papier. Hierin kan worden gespeeld met de verwachtingen van de lezer. Plaats en lokatie veranderen in milliseconden, waarbij transparant papier zou kunnen worden ingezet om de verschillende locaties in beeld te brengen.

Het vogelperspectief gaat meerdere relaties aan met ontwerp. Ontwerp in de vorm van drukwerk is vrijwel altijd plat, je kijkt er op zonder te zien wat daarachter zit. Wat mij nog interessanter lijkt is een scenario waarbij wij als ontwerpers daadwerkelijk vanuit de hoogte zouden kunnen ontwerpen. Wat voor verschil zou dit maken?

Wij beschikken al over een aantal facetten van het vogelperspectief binnen ontwerp. Het eerste is iets bekijken van een afstand. Dit mag soms frequenter voorbij komen tijdens het proces, dat wel. Wanneer je bezig bent met je passie is het soms moeilijk om deze weer voor een moment los te laten. Je bent gefocust en beweegt je in de juiste richting. Wanneer je een oplossing gevonden hebt, ben je je niet meer bewust van andere paden. Je vergeet alles om je heen en wanneer je een print maakt zie je ineens dingen die niet lijken te kloppen. Het helpt echt om een letterlijke afstand te nemen tot je werk en deze van ver af te bekijken. Je hangt het op de muur, neemt wat meters afstand en beoordeelt of het werk nog steeds uitdrukt wat het zou moeten. Een ander bekend trucje is het pakken van je telefoon en je werk te beoordelen door de camera van je telefoon. Er zit nu een laag tussen jou en je print, waardoor je objectiever ernaar kunt kijken. Wanneer je van bovenuit de lucht zou kunnen vormgeven zou je alles op schaal zien. Iets enorm groots lijkt van boven enorm klein. Op deze manier kun je een betere balans creëren tussen de verschillende elementen. Tekst zou enkel gelezen worden als zwarte vormen en ook hierin creëert dat een betere balans tussen dichtheid en open gebieden. Ontwerpen vanuit de hoogte zou een enorme kans geven aan ontwerpers om zo bijvoorbeeld dichtheid weg te nemen uit hun werk. Wij zijn soms bang voor wit, maar wij hebben het wit nodig om dingen te benadrukken. Wanneer je in de lucht zou zweven zou je deze ruimtes veel beter kunnen interpreteren. Je ziet dat er veel meer ruimte is dan je denkt en je ziet vooral dat veel elementen bij elkaar proppen niet de oplossing is om iets te communiceren.

Een ander mooie eigenschap van een vogel die wij zouden moeten overnemen is het in en uitzoomen. Een vogel doet dit moeiteloos door zich naar beneden en omhoog te bewegen, wij vergeten deze stap vaak te ondernemen. Ons kost het ook niet veel moeite, maar wij zien het beeld graag het liefst in zijn geheel. Inzoomen is heel belangrijk om details te kunnen beoordelen zonder deze over het hoofd te zien. Denk hierbij aan de spatiëring van zinnen. Wanneer je een zin spatieert terwijl je volledig ingezoomd bent kun je de zin goed beoordelen. Alleen je ziet dan nooit wat deze zin doet ten opzichte van de rest. Als deze te dicht op elkaar gespatieerd zit zie je dat gelijk wanneer je weer uitzoomt. Balans is weer veel beter te beoordelen door voldoende uit te zoomen zodat jouw ontwerp een miniatuur wordt. Als wij continue op deze manier zouden gaan vormgeven, het omhoog en naar beneden gaan, denk ik echt dat dit ons veel te bieden heeft. Wij beoordelen tenslotte al een ritme, van bijvoorbeeld een boek, door deze in miniaturen uit te printen. Dit doen wij om precies dezelfde reden als ik hierboven heb geschreven. Wanneer er enkel vlakken en lijnen overblijven is het makkelijker om in te zien waar vlakken moeten verdwijnen.

Tegenwoordig werkt een grafisch ontwerper met verschillende media en is niet alles meer statisch. Wanneer je bijvoorbeeld met een beeldscherm werkt, computer of televisie, dan kun je ook spelen met de ruimte. Een beeldscherm kan niet worden afgesneden, zoals papier, maar kan meedraaien met jouw vormgeving. Dat is de kracht van een beeldscherm, zeker nu met virtual reality. Een heel simpel voorbeeld is het scrollen door een website. Dit is een vorm van vliegen. Tegenwoordig wordt er veel gebruik gemaakt van het eindeloos scrollen, dit kan prachtig werken wanneer je door het luchtledige scrolt. Iets wat in printwerk soms mist is het letterlijk op en neer gaan. Dit kan digitaal wel heel goed. Een website of video kan inspelen op beweging en choreografieën beheersen. Tegenwoordig bestaan er veel websites waarbij alles uit de kast wordt getrokken, dus er zijn mogelijkheden genoeg. Ik denk wel dat gewichtloosheid subtiel moet worden aangepakt. De lichte trillingen van de lucht kunnen terugkeren, de tekst kan heel subtiel heen en weer gaan. zonder dat dit te veel wordt.

Een vogel zou een observerende ontwerper zijn, hij heeft de mogelijkheid om zich te distantieren. Je observeert alles wat er onder jou plaats vindt. Wanneer je als een vogel zou ontwerpen zou je misschien minder rekening houden met de standaard formaten die wij bijvoorbeeld posters hanteren. Vogels hebben bovendien veel meer een oog voor detail dan wij, sterker nog ze staan bekend als ‘kijkdieren’. Wij als grafisch ontwerpers bewegen enkel onze arm en torso wanneer wij ontwerpen. Een vogel legt continue een afstand af met zijn gehele lichaam. Dit zou een enorme invloed kunnen hebben op het vak ontwerpen, doordat er veel meer dynamiek zou kunnen ontstaan. Is het wel mogelijk om dan een stilstaande poster te maken, of zou deze dan moeten mee bewegen? Wanneer je letterlijk een vogel zou zien met bijvoorbeeld een kwast, zou je werk krijgen wat gelijkenissen heeft met Jackson Pollock zijn werk. De vogel zou dan als het ware aan action painting doen. Wat hier interessant aan is is de vrijheid die de vogel zich toe eigent Wij houden rekening met posities en eventuele grids. Als een vogel zou schilderen zouden er ook overlappingen ontstaan, omdat deze regel niet bestaat in hun perspectief.

Positionering van werk kan al een enorme kracht hebben. Normaal gesproken hangen posters op ooghoogte, maar wat als dit anders zou zijn? Als je een poster beneden in de hoek hangt, benader je het vanuit een vogel. Wanneer je het hoog in de lucht hangt, ervaar je het als iets groots. Dit soort kleine dingen spelen een belangrijke rol om een juist narratief te vertellen.