Herkenning van het verval
Aan de hand van een aantal voorbeelden uit de media is duidelijk zichtbaar hoe de Narrative Collapse tot stand is gekomen en waar dit plaats heeft gevonden. Zo legt Rushkoff uit dat met de komst van technologie zoals bijvoorbeeld de afstandsbediening we ons tegen het narratief hebben kunnen bewapenen. We kunnen midden in een film wegzappen om zo de laatste paar minuten van de voetbalwedstrijd te zien, waarna we vervolgens weer terugkeren naar de film, of we haken gewoon in op een andere zender. We nemen zelf controle over het narratief wat het tv-programma ons probeert op te leggen. Zonder de tijd en het vermogen om de televisiekijker langdurig bij het narratief te betrekken moesten televisiemakers gaan werken met wat ze nog wel hadden: ‘het moment’. De oplossingen waar zij mee kwamen worden in de volgende voorbeelden geïllustreerd.
Cartoons zoals ’Beavis and Butt-head’ die volgens velen nergens over gaan of worden ervaren als inhoudsloos, geven dit fenomeen en zijn gevolgen goed weer. De show Beavis and Butt-head gaat over twee tieners die ditzelfde ‘moment’ in iedere aflevering ervaren. Ze zitten op een bank voor de tv, en wanneer de beelden saai of langdradig worden zapt het duo door. Als er provocerende, spectaculaire of seksuele beelden voorbij komen reageren de twee kortstondig, maar positief, op het beeld. Zonder na te denken over de inhoud en de context van de beelden waar ze naar kijken zappen de twee vervolgens weer door. Doordat de show de focus plaatst op de reacties van de twee op de beelden, in plaats van de beelden zelf centraal te stellen, wordt je geconfronteerd met de manier waarop men omgaat met het medium tv en de informatie die het toont. We krijgen inzicht in het feit dat de afstandsbediening naast het gemak, ook effect heeft op hoe we met de inhoud omgaan.
Het realityprogramma ’Thuis voor de buis’ op RTL 4 is hier een letterlijke vertaling van. Iedere aflevering wordt een vaste groep gezinnen gevolgd terwijl zij naar hetzelfde fragment op tv kijken. Het programma geeft weer hoe deze verschillende mensen reageren op de hoogtepunten die die week te zien waren op tv. Bij het bekijken van dit programma zie je dus letterlijk hoe andere mensen tv kijken. Naast de visualisatie van het gedrag van een kijker, laten beide programma’s ook zien waarom tv-programma’s hun informatie anders (zijn) gaan weergeven.
De tv-serie ’The Simpsons’ is een voorbeeld van een gevolg van de situatie die wordt geschetst in de eerdere tv-programma’s, een gevolg waarbij het narratief nagenoeg verloren lijkt te gaan. Ook al hebben ’The Simpsons’-afleveringen een zekere verhaallijn, het lijkt hier niet zozeer om te gaan. Personages kunnen in de verhaallijn sterven, maar even later en zonder uitleg gewoon weer terugkeren. De stad waarin het verhaal zich afspeelt kan vernietigd worden, maar even later gewoon weer in originele staat verschijnen. Er gebeuren allerlei dingen, maar dit lijkt geen permanent effect te hebben op de serie. We verkeren daarom bij het bekijken van de show niet meer in een staat van verwachting. De momenten die zorgen voor de spanningsboog, hebben geen effect, maar in plaats daarvan gebruikt men herkenning om de show interessant te maken. De show visualiseert referenties naar andere gebeurtenissen uit de media. Deze referenties worden op een satirische wijze weergegeven en moeten door de toeschouwer zelf worden gekoppeld. De toeschouwer wordt hierdoor betrokken bij het vormen van de boodschap die de show uitdraagt, door de referenties zelf (op de juiste manier) tot elkaar en aan de werkelijke wereld te relateren. Op deze manier wordt er net als in de serie ’Beavis and Butt-head’ getoond hoe de media met gebeurtenissen om gaat en hoe wij met de gebeurtenissen uit de media om gaan.
In de tv-serie ’Family Guy’ gaat ditzelfde principe nog een stukje verder. De referenties worden in deze serie gecomprimeerd tot korte stukjes. Deze stukjes zijn visueel in zekere zin anders dan de rest van het programma, zodat ze los van het narratief in de serie kunnen functioneren. Het ‘moment’ staat op zichzelf, en dit is niet zomaar. Op deze manier functioneren de verwijzingen even sterk als in ’The Simpsons’. Daarnaast gaan deze op zichzelf staande fragmenten ook functioneren op andere media, waarbij de verwijzing en de grap alsnog begrepen kunnen worden.
Een voorbeeld van een ander medium is het online videoplatform Youtube. Hier kan men al deze losse fragmenten bekijken en begrijpen zonder dat er een overkoepelend narratief nodig is. Het gaat zelfs zo ver dat deze losse fragmenten op Youtube vaker worden bekeken dan de daadwerkelijke afleveringen op tv.
Natuurlijk zijn deze voorbeelden gebaseerd op een vorm van entertainment. Men zou daarom met het argument kunnen komen dat het vervormen van het narratief, net als non-lineariteit, een spel met het medium of een creatieve handeling is. Het blijft echter niet bij entertainment. Ook in vormen die serieuzer of als belangrijker worden ervaren, zijn effecten van het verval van het narratief eveneens duidelijk zicht- en merkbaar.
Het nieuws is hier een goed voorbeeld van. Waar de journalistiek vroeger nog een narratief creëerde, lijkt sinds de jaren ’80, met de komst van de 24-uurs nieuwszenders op tv, deze functie voor een deel verdwenen te zijn. Waar de journalistiek voorheen tijd had om te relativeren en een helder verhaal op basis van context en betekenis te formuleren, gaat het er bij de 24-uurszenders juist om om zo snel en direct mogelijk het nieuwste nieuws te tonen. Dit resulteert in vormen van live, ongecensureerde en vaak ondoordachte beelden. Zolang het maar het meest actuele nieuws is, is het goed. Deze manier van beelden tonen heeft een enorme impact op de meningsvorming van het publiek.
Een wereld georganiseerd door verhalen staat op spanning als een van deze verhalen door het nieuws anders verteld, of beter gezegd verbeeld, wordt. Door gebeurtenissen letterlijk weer te geven spreken ze regelmatig de door narratief gevormde idealen tegen. Het verhaal dat werd voorgehouden, wordt door live beelden tegengesproken, of er wordt een compleet ander verhaal weergegeven. Er ontstaat een verwarring over de werkelijkheid. De directheid van tonen, zorgt ervoor dat het publiek direct een mening kan vormen. Dit zorgt er vervolgens voor dat de politiek sneller moet reageren op deze meningen, en dus ook op de situatie of gebeurtenis. Dit is natuurlijk goed, we leven immers in een democratie. Maar op een dergelijke manier maakt het de politiek niet per se beter.
Zo geeft Rushkoff aan dat de politiek steeds minder bezig lijkt te zijn met een groter plan of doel, het reageert slechts nog op de veranderende omstandigheden en problemen op het oppervlak. Zo lijken grotere problemen waar we mee zitten steeds op basis van tijdelijke oplossingen behandeld te worden. Door deze tijdelijkheid wordt het probleem vaak alleen maar groter. Zo zien we deze problemen terug in (digitale) technologische oplossingen, werkgelegenheid of de zorg. Daarom zorgt deze vorm van het brengen van nieuws voor directe inzichten, maar lijkt het deze ook deels te verlammen doordat we niet meer verder kunnen kijken.
De komst van steeds meer vormen van nieuws dragende media heeft ervoor gezorgd dat deze manier van nieuws tonen makkelijker is. Tekstberichten die voorheen een statische vorm hadden in de krant en op het moment dat de krant gedrukt werd niet meer aangepast konden worden, kan men op tv iedere uitzending aanpassen, en op het internet kan dit zelfs nog sneller. Waar het nieuws voorheen slechts op één moment van de dag getoond werd, kan men nu op ieder moment van de dag een bericht verspreiden via het constant doorgaande televisie nieuws, de nieuwssites, via social media zoals Facebook en Twitter, op tv, radio, op onze computer en we dragen het zelfs constant met ons mee op onze telefoon. Het 24-uurs nieuws is voortaan overal en altijd om ons heen aanwezig.
Daarbij hebben de meeste nieuwssites een mogelijkheid om reacties te plaatsen. De toeschouwer kan meteen reageren op wat hem zojuist getoond is. Er wordt nog nauwelijks onderscheid gemaakt tussen de gegeven informatie van de journalist, de mening van de expert of de mening van de toeschouwers. Platforms zoals Facebook, Twitter of Snapchat maken al deze momenten nog korter. We lijken in plaats van inzichten te krijgen, afgeleid te worden door het nu. De media lijken op deze manier vaker een afstand te creëren dan dat ze ons meenemen in het nu. Er ontstaat naast het verval van het narratief ook een verval van de context: Context Collapse.
...
Context Collapse
Het referentiekader dat we door middel van communicatie vormen is gebaseerd op gesproken woord met lichaamstaal of een geschreven tekst met een duidelijke structuur zoals in een boek. Deze vormen van communicatie leggen de accenten op de juiste plek zodat we op een relatief makkelijke manier de intentie van de zender kunnen achterhalen en ons goed kunnen verhouden tot de informatie. Bij het fenomeen Context Collapse wordt dit interpretatiekader vervaagd of valt het weg.
Dankzij het elektronisch tijdperk waarin de tv en radio zijn ontwikkeld, en het digitale tijdperk waarin we internet hebben leren kennen, hebben we met allerlei nieuwe communicatievormen kennis kunnen maken. Het bereik van deze nieuwe vormen is ineens veel groter en sneller geworden. De kleine controle die de schrijver over de betekenis, de interpretatie, de boodschap of essentie van de tekst die hij in boekvorm had, lijkt nu de informatieverschaffing zo snel, vaak, relatief kort en op allerlei verschillende media plaatsvindt, nagenoeg verdwenen te zijn.
Dit fenomeen is dus niet nieuw, maar duidelijker aanwezig, omdat het breder, dieper en ondoordringbaar is geworden door de nieuwe media. Een berichtgeving wordt steeds korter, bereik en snelheid worden belangrijker en door de abstracties die dit veroorzaakt verdwijnt de zender steeds meer. Het is steeds lastiger een bericht in de juiste context te plaatsen.
Zo kan ik een Youtube video op ieder moment van de dag bekijken, onder iedere omstandigheid. Vaak wordt er geen context gegeven of deze is onduidelijk, omdat ik de zender en/of zijn context niet ken, interpreteer ik het fragment en bepaal ik de context zelf. Dit soort vormen van communicatie rechtstreeks naar mij bedoelt en zijn daarom indirect. Omdat ik, naast ieder ander met toegang tot Youtube, de berichten moet interpreteren zijn dit soort videoberichten niet meer dan een eenzijdige context of locatie gebonden. Ze zijn eindeloos herinterpreteerbaar en daarmee diffuus. Zelfs dingen als nieuws artikelen worden online constant aangepast om te voldoen aan de huidige situatie met het idee zo accuraat mogelijk te zijn. Dit maakt het voor de lezer juist moeilijker om grip te krijgen op de werkelijke situatie die zich afspeelt.
Het journalistieke platform ‘De Correspondent’ lijkt een reactie op deze manier van tonen van het nieuws. ‘De Correspondent’ gaat voorbij aan de waan van de dag, door vooral achtergrond journalistiek te bedrijven. Waar de context is verdwenen, en het gemis aan narratief gezien kan worden in de constante stroom nieuws, probeert‘De Correspondent’helderheid te tonen.
Door achtergrondinformatie uit te lichten in plaats van slechts een gebeurtenis, probeert ‘De Correspondent’ opnieuw een context te vormen binnen de stofwolk van het nieuwste nieuws. Ze gaan om met het nu, en de problemen die zich vormen, en ze geven geen nieuw narratief of doelen. Ze geven de mogelijkheden waarin we problemen kunnen plaatsen in de context, hoe we het kunnen begrijpen en hoe we daarop kunnen handelen. Zij hanteren duidelijk het ‘nu’ moment.
...
De Corrsepondent
‘De Correspondent’ is een Nederlands journalistiek platform opgericht door Rob Wijnberg, de ex-hoofdredacteur van de Nederlandse krant nrc.next. Als hoofdredacteur van nrc.next gaf hij al een eerste aanzet om onderwerpen van een grotere afstand te benaderen en middels de column ‘Feitenchecker’, waarin nieuws wordt gecontroleerd op betrouwbaarheid en de gebruikte bronnen, komt dit goed naar voren. Hierdoor wordt het mogelijk om nieuws in een breder perspectief te bekijken. In 2013 heeft hij dit idee middels het platform ‘De Correspondent’ verder gezet. Hij ziet deze verandering binnen de journalistiek als volgt:
“De grootste ongemerkte verslaving van onze tijd: nieuws. Wie de wereld uitsluitend bekijkt via het nieuws weet aan het einde van de dag precies hoe de wereld niet werkt. Nieuws gaat altijd over wat er vandaag gebeurt, nooit over wat er elke dag gebeurt.
‘De Correspondent’ is een platform dat het nieuws anders wil brengen, niet om aandacht te trekken, maar om inzicht te bieden. Een dagelijks medicijn tegen de waan van de dag.”
- Rob Wijnberg
‘De Correspondent’ is echter geen tegenbeweging van het nieuws. De correspondenten zien het platform slechts als parallel aan andere media. Bij ‘De Correspondent’ staat de onafhankelijke journalistiek centraal, omdat het platform werkt zonder grote financiers of reclame. Het platform werkt dus zonder geleend geld en daarmee zonder de doeleindes van de investeerders. De correspondenten hoeven zich dus ook niet te verhouden tot een groter narratief, maar kunnen schrijven over de onderwerpen die zij belangrijk vinden.De onafhankelijkheid van de journalist staat centraal. Dit is belangrijk omdat de journalist een belangrijke rol heeft in de samenleving, omdat de samenleving hem vertrouwd op het leveren van goede en betrouwbare informatie.
“Vroeger was je als krant al bijzonder als je überhaupt informatie had, want niemand had informatie. Nu heeft iedereen informatie, dus het gaat veel meer om een weg uit te zetten in het woud … van de actualiteit.”
– Joris Luyendijk
De journalist geeft duiding aan de gebeurtenissen in de maatschappij en visualiseert de fundering van het nieuws uit de gehele wereld. Of dit nu grote of kleine, langdurige of korte onderwerpen of problemen zijn. De journalist geeft je een besef van het nu.
Deze vormen van tijdelijkheid en kortstondigheid zijn niet alleen terug te refereren naar het nieuws. In zijn boek ‘To Save Everything, Click Here’ reageert Evgeny Morozov op allerlei van dit soort snelle oplossingsgerichte manieren van denken. In plaats van problemen op te lossen worden ze verschoven, verwrongen of verborgen, waardoor de problemen alleen maar groter lijken te worden. De omgang met het ’nu’ lijkt dus ook een verantwoordelijkheid met zich mee te brengen. Zijn concept ‘Against Solutionism’ geeft weer hoe we anders om zouden moeten gaan met de problemen die we op dit moment ervaren.
We proberen het probleem misdaad op te lossen door intelligente(re) beveiligingscamera’s te plaatsen, een relatief nieuwe technologie. Door het toepassen van deze technologie voorkomt men misschien een inbraak, maar het probleem misdaad, of wat misdaad veroorzaakt, blijft nog steeds aanwezig of raakt zelfs buiten beeld.
Een ander voorbeeld, die het belang van de ontwerper weergeeft, is het probleem dat we niet energiezuinig genoeg zijn. We verwachten van onszelf en elkaar dat we zuiniger met onze energiebronnen omgaan en de overheid stimuleert dit door middel van subsidies en regelingen. Maar zolang de ontwerpen van onze dagelijkse elektrische apparatuur niet weergeven hoeveel energie we verbruiken, hoe kunnen we dan echt bewust met energie omgaan?
Veel problemen, vraagstukken en oplossingen lijken door onder andere aannames gestuurd te worden, als blinde vlekken waar we geen zicht op krijgen. Is onze kijk op de problemen verkeerd of stellen we niet de juiste vraag? Zijn we bezig met het ’nu’ en de problemen die we in het ‘nu’ ervaren, of leunen we te veel op een verleden of toekomst?