WAAROM ETEN GESCHIKT IS OM ER KUNST MEE TE MAKEN
De belangrijkste eigenschap van eten is het feit dat het alle zintuigen stimuleert, en dat doet het als enige medium in de wereld. Daarover later meer. Een andere belangrijk kenmerk van eten is dat het noodzakelijk is, naar een schilderij hoef je niet elke dag te kijken, maar eten moet je wel iedere dag. Dat maakt eten toegankelijk en het maakt het ook een mogelijkheid tot verheffing. Dat wil zeggen dat het verheffen van iets alledaags naar iets hogers enorme kunstzinnige waarde heeft. Het van een noodzaak een deugd maken, maakt van natuur kunst. Van iets alledaags iets buitengewoons maken viert het leven.
Het poëtisch aspect van de vergankelijkheid van eten draagt ook bij aan haar geschiktheid als medium om kunst te zijn. Hoeveel werk gaat er in de kunst immers niet over dood en vergankelijkheid? Van vanitas stillevens tot ‘For the Love of God’ van Damien Hirst. Dat maakt eten een uitermate geschikt medium om die thema’s te verbeelden. Des te meer omdat de consumptie van het eten tegelijkertijd de vernietiging ervan is. En eten is sensueel, het heeft te maken met erotiek, wat eveneens een veel voorkomende onderwerp is in de kunst.

DE ESTHETISCHE REACTIE OP ETEN
Dat maakt de vraag waarom eten dan niet méér gebruikt wordt in de kunst nog prangender. Laten we daarom kijken naar waarom eten wel of niet als kunst kan worden gezien.
Allereerst kunnen we stellen dat het kunnen veroorzaken van een esthetische reactie over het algemeen noodzakelijk is voor een kunstwerk. Wat is een esthetische reactieEsthetiek is de leer van schoonheid, het komt van het Griekse woord ‘aisthētikē’ of ‘aisthētikós’ wat ‘kunst van de waarneming’ of ‘zintuiglijke waarneming’ betekent. ? Je kan een esthetische reactie hebben bij kunst maar ook bij niet door mensen gemaakte objecten en bij door mensen gemaakte objecten die niet esthetisch bedoeld zijn.

Een esthetische reactie is het beste te definiëren door te kijken naar haar reden. Als je een toneelstuk ziet en je het mooi vindt omdat het je zintuigen prikkelt is het esthetisch. Als er een bevriende acteur in speelt en je het mooi vind omdat je blij bent dat die vriend er in speelt is het niet esthetisch. Wanneer het geen voordeel geeft aan jou of je omgeving maar mooi is uit zichzelf, is er sprake van een esthetische reactie.
Dat is alleen niet altijd makkelijk te beoordelen, een boek appelleert niet meteen aan een zintuiglijk gevoel maar je kan het wel degelijk mooi vinden puur omdat het mooi is en zonder dat het voordeel doet aan jou of je omgeving. Dus kan je ook een esthetische reactie hebben op een boek. Daarom kan je zeker ook bij eten een esthetische reactie hebben; een cracker met hüttenkäse kan je lekker vinden door de smaken en texturen en haar combinatie: dan is het esthetisch. Als je het lekker vindt omdat het laag in calorieën is en hoog in vezels, is het dat niet.
Niet alle reacties die geen direct voordeel hebben zijn overigens esthetisch. De intensiteit van een reactie is namelijk belangrijk. Je kan iets wel aardig vinden, maar iets ook héél erg schitterend. Er is niet een duidelijke grens wanneer een reactie sterk genoeg is om esthetisch te zijn, maar hoe intenser hoe groter de kans dat een reactie esthetisch is.
Ook hoef je bij het hebben van een esthetische reactie niet meteen te weten waarom je iets mooi vindt. Met andere woorden; je hoeft je reactie niet te analyseren. Bij een boek is het vaak dat je je bewust moet zijn van je eigen gedachtes en de bedoelingen van de schrijver, voordat je een esthetische reactie erop kan hebben. Maar je kan ook op je rug in het gras liggen, in de lucht staren en het mooi vinden zonder te weten waarom.

Hoe zijn deze reacties toepasbaar op eten? Je kan dus esthetische reacties hebben op de smaak, geur, gevoel, uiterlijk en geluid van eten. Iets kan lekker voelen door de substantie, lekker ruiken en knapperig klinken zolang die reacties maar non-instrumenteel zijn. De reactie is esthetisch zolang je eten niet lekker vind omdat het hip, voedend, ecologisch of wat dan ook is. Het eten uit noodzaak of vanuit een overtuiging kan daarom geen kunst zijn, het eten is dan een middel en geen doel. Pas als je eet om het eten kan er een esthetische reactie plaats vinden die nodig is bij het ervaren van kunst In moeilijke woorden zijn esthetische reacties dus reacties die non-instrumenteel, niet neutraal, met een zekere intensiteit en die eventueel gepaard gaan met een geclaimd objectief oordeel.

MANIEREN OM KUNST TE BEOORDELEN
Toch is niet alles waar je een esthetische reactie op hebt ook meteen ‘kunst’. Maar kunst is meestal wel esthetisch. Een kunstwerk is per definitie door mensen gemaakt, ook al is het kunstwerk een natuurlijk object dat slechts door mensen in een galerie of museum is geplaatst. Hoe kunnen we dan beoordelen of iets kunst is? Dat kan op twee manieren. De eerste is de classificerende manier. Daarbij kijk je naar hoe een kunstwerk wordt gezien. Als het door de maker bedoeld werd als kunst dan is het meestal kunst. Maar een object kan niet als kunst bedoeld zijn door de maker maar wel zo gezien. Dat is bijvoorbeeld het geval bij kerken, die werden niet gebouwd als kunstwerken maar als huizen van God. Toch zijn veel kerken in de loop der jaren door maatschappijen en culturen wel als zodanig erkend. Het gaat er dus om hoe een object gezien wordt, door zowel de maker als toeschouwer.
De tweede manier om te beoordelen of iets ‘kunst’ is, is de evaluatieve manier. Daarbij kijk je in hoeverre een kunstwerk aan de term ‘kunst’ voldoet. Je kan weten dat iets bedoeld is als kunst maar alsnog vinden dat het dat label niet verdient. Stel je loopt een museum binnen en in de hoek staat een brandblusser. Dan kan je er op de classificerende manier naar kijken en afvragen of het als kunstwerk bedoeld is of niet. Wanneer je vervolgens een klein bordje ernaast ontdekt met de naam van het werk en van de kunstenaar, kun je er op de evaluatieve manier naar kijken en voor jezelf bepalen of je het kunst vind of niet. Je zou dan kunnen stellen dat je het geen kunst vindt ondanks dat het wel door de maker zo bedoeld is.
Het is noodzakelijk deze twee manieren te noemen om een antwoord te vinden op de vraag of eten kunst is. Wanneer we op de classificerende manier naar eten kijken zou je kunnen zeggen dat eten kunst zou kunnen zijn. Want sommige chefs maken hun eten met de bedoeling dat het gezien wordt als kunst.

“Food can be expressive
and therefore food can be art.”
-Grant Achatz

De Engelse filosofe Elisabeth Telfer heeft een boek over eten geschreven. In het hoofdstuk over ‘eten als kunst’ redeneert zij dat eten alleen op de classificerende manier kunst kan zijn, maar niet op de evaluatieve. Zij beweert onder andere dat eten niet complex genoeg is om kunst te zijn. Muziek is volgens haar meer kunst omdat een symfonie veel complexer is dan een maaltijd, en dat daarom eten wel bedoelt kan zijn als kunst maar nooit zo ervaren kan worden omdat het een te simpel medium is. Ik zal later uitleggen waarom ik het daar niet mee eens ben maar eerst moeten we te weten komen wat precies het kunstwerk is van eten. Bij een schilderij of gebouw is dat makkelijk te bepalen, daar is het het object zelf. Maar bij een muziekstuk wordt het al lastiger, is het de originele uitvoering, het papier waarop het stuk is geschreven, is het elke uitvoering of een onzichtbaar abstract idee van het stuk?

WAT IS PRECIES DE KUNST IN ETEN
Bij eten is het net zo lastig; is eten het recept, het eerste gerecht of elke uitvoering van het recept? Je kan met etenswaar kunst maken zoals de ‘pièces montées’ van de 19e Eeuwse Franse meester-chef Marie-Antoine CarèmeMarie-Antoine Carème (1784-1833) was een kok aan het hof van koningen, vorsten en rijke Parijzenaren. Hij was schrijver van invloedrijke kookboeken en wordt door vele gezien als grondlegger van de Franse keuken. Carème is vooral bekend van zijn enorme spektakelstukken van suiker, marsepein en gebak die hij ‘pièces montées’ noemde. Die hadden de vreemdste vormen, van piramides en tempels tot torens en beroemde ruines. Die pompeuze sculpturen waren alleen niet altijd eetbaar, maar wel zeer geliefd in de tijd van de ‘grande cuisine’., die ook wel de ‘koning der koks en kok der koningen’ werd genoemd. Bij die ‘pièces montées’ is het makkelijk te bepalen wat het kunstwerk is, het is namelijk het object zelf, net zoals bij beeldhouwkunst en schilderijen. Carème vond overigens dat eten onder architectuur'Pièces montées' van Carème in de vorm van ruines viel.
Maar neem een fantastisch recept dat door de Albert Heijn wordt gekocht en daar iets wordt veranderd. Vervolgens maakt de Albert Heijn het duizenden keren en legt ze het in al haar supermarkten, wat is dan het kunstwerk? Is het elke afzonderlijk gerecht, alleen het eerste, of het originele recept? Is een recept hetzelfde als een concept of is het het kunstwerk zelf?Wanneer je het vergelijkt met een ets zou je kunnen zeggen dat elke uitvoering opnieuw een kunstwerk is.

ETEN: AMBACHT OF KUNST
Maar zo simpel ligt het niet, om een beter antwoord te krijgen op die vraag is het handig eerst te bedenken of eten een ambacht of een kunst is. Om te beginnen, wat is een ambacht en wat is kunst? Een verschil kan zijn dat een kunstwerk vooral bedoeld kan zijn voor contemplatie, en een ambacht vooral voor gebruik. Dit gaat echter niet altijd op. Je zou iets kunnen gebruiken dat bedoeld is voor contemplatie en iets wat bedoeld is voor gebruik kunnen zien als kunst. Er is nog een onderscheid; kunst is meestal een originele creatie terwijl ambacht de uitvoering is van een instructie, het volgen van een conventie of het toepassen van een bepaalde techniek. Dit onderscheid is tussen soorten werk in plaats van producten van werk.
Een architect is een kunstenaar, maar een bouwvakker die de regels van de architect uitvoert is dat niet. Soms gaan de twee ook samen, een componist kan de regels van een muziekstuk volgen maar er zijn eigen draai aan geven wat hem zowel ambachtsman als kunstenaar maakt.
Ook hier is geen duidelijk onderscheid, iets is niet alleen maar creatief of alleen maar ambachtelijk. Maar de gradatie is belangrijk, iets met meer creativiteit dan ambacht is vaak kunst, iets met meer ambacht dan creativiteit is vaak ambacht. Die gradatie is natuurlijk aan interpretatie onderhevig. Interpretatie kan overigens ook weer kunstzinnig zijn, denk aan een acteur in een toneelstuk, die interpreteert het script, maar maakt die interpretatie de acteur een ambachtsman of een kunstenaar?

Is eten daarom een ambacht of kunst? Het meeste eten zal een ambacht zijn, dat wil zeggen dat een recept wordt gevolgd, of een techniek wordt uitgeoefend. Pas een chef die iets zelf verzint, nieuwe combinaties maakt en nieuwe recepten bedenkt is kunstenaar. Maar ook mensen die het recept vervolgens creatief interpreteren kunnen gezien worden als kunstenaar. Net als een jazzmuzikant een bestaande melodie opnieuw arrangeert.

ETEN IS LASTIG TE ERVAREN
Er is nog een probleem specifiek voor eten. Dat is dat iedereen eten anders ervaart. Om eten te ervaren moet je het eten en daardoor vernietig je het. Niemand kan meer exact proeven wat je zojuist hebt gegeten. Plus dat eten ook nog eens nooit hetzelfde is, al eet je van hetzelfde bord, de happen die je neemt verschillen en niemand kan dus ooit exact hetzelfde eten. Dat maakt eten heel moeilijk objectief te beoordelen.
Maar met een concert (en kunst in het algemeen) is dat net zo, iemand achter in de zaal hoort wellicht minder bas en iemand voor in de zaal meer trompet. Ook al zijn ze bij dezelfde uitvoering aanwezig ze ervaren het allebei totaal anders. De uitvoering is foutief en niet het recept.
Wat het ervaren van eten nog weer moeilijker maakt is dat met de destructie van eten de mogelijkheid tot contemplatie afneemt. Je moet een gerecht kapot maken om het te ervaren. Dat maakt dat je eten maar één keer echt kan ervaren en je niet terug kan gaan naar dat ene moment. De analyse van smaken moet daarom meteen plaats vinden en die korte duur maakt contemplatie lastig.
Kan eten daarom kunst zijn of niet? Als we kijken naar de definitie van kunst in de classificerende manier is het: iets wat bedoelt is, grotendeels of helemaal, voor esthetische overweging. Voor veel gewoon eten is daar geen sprake van, maar ander eten is door zijn maker wél bedoelt als kunstwerk. Eten dat bedoelt is om van te genieten en om gewaardeerd te worden. Eten wiens bedoeling het niet slechts is om te voeden kan daarom kunst zijn op de classificerende manier.

HET NUT VAN ETEN
Het nut van eten neemt in de discussie een centrale rol in. Je zou kunnen zeggen dat eten geen kunst is omdat het nuttig is. Zoals we net al hebben gezien is iets dat nuttig is eerder een ambacht. Maar van de traditionele kunstvormen, architectuur, schilderkunst, beeldhouwkunst, muziek en poëzie is architectuur ook in basis iets nuttigs, net als mode. Het feit dat eten nuttig is, is daarom geen belemmering om het kunst te laten zijn.
Het eigenlijke punt is dat als iets een esthetische reactie teweeg brengt je datgene los van alles beschouwt, dus ook van het nut. Een esthetische reactie op iets hebben betekent dat je het in zijn pure vorm beschouwt. Het gaat er om of een kunstwerk het waard is om op die manier te beschouwen. Bij eten kan dat af en toe lastig zijn. Je zou kunnen zeggen dat het ongepast is eten esthetisch te bekijken omdat je dan het doel met het middel door de war haalt. Deze hele scriptie geldt daarom ook alleen voor eten in onze Westerse consumptiemaatschappij. Het pleidooi om eten als kunst te zien is natuurlijk totaal niet van toepassing in landen waar armoede heerst en waar hongersnoden zijn. Wat we esthetisch beoordelen is heel iets anders dan eten als voeding, die twee staan los van elkaar. Je kan immers ook zonder dat je trek hebt eten, alleen omdat het zo lekker is.

“I wanted to take nouvelle cuisine further,
to the point where we were breaking down
the essence of taste and sensation,
reconfiguring food as a series
of really intense hits on the tongue.”
-Ferran Adria

COMPLEXITEIT VAN ETEN
Een tweede argument om eten niet als kunst te zien is de lichamelijkheid van eten. Om eten tot je te nemen betekent dat je het in je lichaam moet stoppen, in tegenstelling tot kunst. Muziek en beeldende kunst hoeven dat bijvoorbeeld niet, die blijven op afstand en je hoeft er lichamelijk niet mee in aanraking te komen om het te kunnen ervaren. Dat maakt eten veel aardser. Die afstand van muziek en beeldende kunst associeert met iets ontastbaars en geestelijks, in tegenstelling tot de aardse en fysieke eigenschappen van eten.
De eerder genoemde filosofe Elisabeth Telfer beweert dat eten minder complex is dan bijvoorbeeld muziek en dat eten daarom niet als volledige kunst kan worden ervaren. Bij haar gaat het er niet alleen om dat eten proeven aardser, ruwer en rauwer is dan muziek en beeldende kunst, maar dat smaken van eten op zich ruwer zijn dan geluiden en beelden. Ze zegt dat smaken niet complex genoeg zijn om als kunstwerken te kunnen worden gezien.
Om te bepalen of die argumenten kloppen moeten we kijken of die beperkingen in het eten zelf liggen of in onze mogelijkheid tot het ervaren ervan. Zijn wij beter uitgerust om geluid te registreren of is eten gewoon minder complex dan muziek?

Laten we voor het gemak de vergelijking met muziek aanhouden en ten eerste kijken of eten zelf inderdaad minder complex is dan muziek. Volgens Telfer kunnen smaken geen sequenties zijn met herhalingen, systematiek en reguliere composities. Dat is echter onzin want een kok arrangeert hele gerechten en maaltijden, van hartig naar zoet, van vis naar vlees of van licht naar vullend. Een diner is een grote complexe compositie. Ook kan een heel menu zijn samengesteld aan de hand van één ingrediënt. Net zoals een symfonie een melodie als thema kan hebben.
Telfer beweert ook dat een muzieknoot complexer is dan een smaak omdat die timbre en toonhoogte heeft. Maar smaak heeft zowel aroma als smaak. Smaak is wat je met je tong waarneemt: zoet, zout, zuur, bitter en umami. UmamiHet is een smaak die gevoelig is voor glutamaten. Ve-tsin is bijvoorbeeld zo’n glutamaat. (Monosodiumglutamaat of MSG om precies te zijn.) Umami zit in dingen als bouillonblokjes en maggi, maar ook in Parmezaanse kaas en zeewier. Er wordt nu gekeken of onder andere vet en krijt ook basissmaken kunnen zijn.. is pas recentelijk erkend, het is de smaak van hartig of ‘lekker’. Naast die basissmaken proef je vooral met je neus, dat zijn de aroma’sDat is ook de reden waarom als iets vies is mensen hun neus dichtknijpen, zo neem je geen aroma’s meer waar.. Smaak en aroma maken samen op wat je proeft.

Maar smaak is nog meer, het is ook geluid (of iets knapperig is) gevoel (zacht of hard) en hoe het eruit ziet. Een zwarte aardbei smaakt minder lekker dan een rode, en een hard krakende chip is krokanter voor je gevoel dan een niet krakende chip. Ook de omgeving waar je iets eet heeft grote invloed op je ervaring van een gerecht. Een saté die je aan een klein plastic tafeltje langs de kant van een drukke weg in het midden van Bangkok eet is tien keer lekkerder dan dezelfde saté in het Van der Valk restaurant in Breukelen.

“You think about some of the most
memorable meals you've ever had;
the food will be good but it will often
be about locating a mental memory and taste
is inexorably linked to all the other
senses and memory, so ultimately it is all about taste.”
-Heston Blumenthal

We kunnen concluderen dat eten op zich niet minder complex is dan bijvoorbeeld muziek. Is er dan een beperking in onze ervaring van eten en kunnen we muziek inderdaad beter waarnemen? Het is waar dat dieren soms beter ontwikkelde zintuigen hebben dan mensen. Zo kan een havik bijvoorbeeld beter kijken en een hond beter ruiken dan wij. Dieren zouden in theorie eten daarom vollediger waar kunnen nemen. Dat hoeft echter niet te betekenen dat onze smaak voor ons gehoor onder doet. Onze smaak is zowaar nog gecompliceerder omdat als je eet al je zintuigen worden geprikkeld. Muziek ervaar je met alleen gehoor en eten met reuk, zicht, gehoor, smaak en gevoel maar ook de omgeving en persoonlijke herinnering beïnvloeden hoe iets smaakt. Eten is het enige medium ter wereld wat dat doet, niets anders benut al je zintuigen.

“Development is where my heart is focused
because eating is the only thing that we do
that involves all the senses.
We eat with our eyes and our ears and our noses.”
-Heston Blumenthal

Dat maakt eten het totale Gesamtskunstwerk. Die totaalervaring maakt eten zo bijzonder en het is misschien wel de belangrijkste eigenschap ervan. Het maakt het nog vreemder dat eten op zich niet als kunst wordt gezien in onze maatschappij.

Maar stel dat we wel beperkingen hebben in het onderscheiden van smaken en geuren dan nog kan je je zintuigen trainen, zoals een wijnkenner of een koffieproever dat doet. Die trainen hun smaakvermogen net zoals een musicus met solfège zijn gehoor traint. En zelfs al is de perceptie beperkt dan nog zou het niet veel uitmaken want met hele simpele vormen en vlakken kan ook sterke kunst worden gemaakt, zoals Mondriaan dat bijvoorbeeld deed.
Geheugen zou ook nog een rol kunnen spelen in ons onvermogen eten volledig te ervaren. Muziek is inderdaad beter voor de geest te halen dan smaak. Probeer maar eens nu in je mond te proeven hoe kabeljauw smaakt. Dat gaat lastiger dan het Wilhelmus in je hoofd te horen. Dat neemt niet weg dat smaken en geuren wel goed worden onthouden. Een smaak die je lang geleden op een vakantie hebt geproefd en je totaal vergeten was kan, wanneer je het opnieuw proeft, je meteen weer naar die vakantie toe transporteren. Smaken worden wat dat betreft beter onthouden dan andere zintuiglijke waarnemingen. Niets anders heeft zo’n sterke link met het geheugen als smaak en geur.

De universaliteit van eten kan het lastig maken eten als kunstvorm te zien, omdat daar een bepaalde cultivatie voor noodzakelijk is. Eten bekijken vanuit een cultureel bepaald referentiepunt zou nodig zijn om er belang aan te kunnen geven als kunstwerk. Maar iets kan ook als kunst kwalificeren zonder een specifieke culturele invalshoek. Eten is zelfs toegankelijker dan bijvoorbeeld de meer elitaire beeldhouwkunst want iedereen eet dus is het makkelijker te begrijpen.

INTELLECTUELE KANT VAN ETEN
Tot nu toe hebben we gekeken naar wat eten kan doen met je gevoel. Maar iets kan op meerdere manieren als kunst worden gezien. ‘Kunst’ kan je ook intellectueel bevredigen. De vraag is of eten dat ook kan. Zou je eten niet alleen gevoelsmatig kunnen waarderen maar ook intellectueel? Dat eten naast een gevoel ook en idee of betekenis met zich mee brengt.

“I cook more theoretically
than I do practically.
My job is creative, and in the kitchen,
the biggest part of my creativity is theoretical.”
-Ferran Adria

Veel kunstvormen zijn representatief. Schilderijen of boeken verbeelden de werkelijkheid en laten die in een ander daglicht zien om de kijker op nieuwe ideeën te brengen. Je zou je kunnen afvragen of eten dat zou kunnen. Het lijkt op het eerste gezicht lastig om eten iets anders te laten representeren dan zichzelf. Een worst is een worst en een augurk een augurk. Toch zijn er tal van voorbeelden te noemen van eten dat iets anders representeert. Niet alleen eten dat zichzelf voordoet als een ander etenswaar zoals een marsepeinen aardappel. Maar Heston Blumenthal, chef van restaurant ‘The Fat Duck’ nabij Londen, maakte ooit eens een gedekte tafel waar je alles van kon opeten, van het bestek tot de kaarsen en de servetten. Er zijn ook bruidstaarten te bestellen in elke vorm die je wilt.
Maar het grootste tegenargument is dat kunst helemaal niet representatief hoeft te zijn. Schilderijen van Rothko of Pollock verbeelden ook niets. Abstracte schilderkunst is bij uitstek niet representatief maar kan wel degelijk als hogere kunst worden beschouwd. Eten in een abstracte vorm zou daarom zeker ook kunst kunnen worden bevonden.
Het is alleen de vraag of eten net als abstracte schilderijen en muziek, een emotie kan overbrengen. Muziek is daar uitermate geschikt voor, het is bij uitstek het medium dat je kan ontroeren en je de emotie van de artiest kan laten voelen. De vraag is of eten dat ook kan, en of dat nodig is om het kunst te laten zijn.
Koken is in essentie iets wat je voor iemand doet. Het feit dat je voor iemand kookt is al emotie uiten. In de daad van koken, door moeite te doen en passie er voor te tonen geef je al emotie. Daarbij, hoe vaak zie je niet kandidaten bij kookwedstrijden als Masterchef in huilen uitbarsten als ze worden weg gestuurd, eten gaat hun aan het hart. Ze willen hun best doen en laten zien wie ze zijn en wat ze voor eten voelen met hun gerechten. Koks brengen hun gevoelens voor eten elke keer naar buiten als ze een gerecht maken. Eten is emotie en dat is zeker terug te proeven in een gerecht. Het verschil is dat muziek op zich blij of verdrietig kan zijn en bij eten alleen de intentie of het motief dat is. Toch kan je heel blij worden van een mooie salade op een zomerse avond. Eten kan ons wel degelijk in vervoering brengen, zonder dat het een intrinsieke emotie heeft. Een gebouw kan je ook in vervoering brengen zonder dat het de bedoeling van dat gebouw is. Die vervoering geeft eten betekenis en gewichtigheid. Twee jaar geleden heb ik, na twee jaar gespaard te hebben, gegeten in restaurant ‘The Fat Duck’ in Londen, van de al eerder genoemde Heston Blumenthal. Ik heb nog nooit zoiets meegemaakt en het overtrof elke ervaring die ik ooit van kunst heb gehad. Wat ik daarmee wil zeggen is dat eten, in ieder geval mij, enorm kan ontroeren, en nog wel meer dan andere kunstvormen.
Die mogelijkheid eten als kunst te zien dwingt ons eten opnieuw te bekijken en haar te zien voor wat ze is.

Contact